Berlijn – Welke richting moet de aangeslagen cdu na Angela Merkel op? Bijna twee derde vanalle christen-democratische partijleden heeft daar wel een idee over: ze hebben op 17 december Friedrich Merz als nieuwe partijvoorzitter gekozen – de man die zowel qua presentatie als qua inhoud als het tegendeel van oud-bondskanselier Merkel geldt.
Het nieuwe partijleiderschap moet eind januari nog officieel op het cdu-congres worden bevestigd, maar de symboliek is onmiskenbaar. Voor de rechtervleugel van de cdu geldt de 66-jarige Merz als de enig mogelijke redding voor de toekomst; Merkel zou de cdu te veel ‘naar links’ hebben opgeschoven, en daarom zou de partij bij de laatste verkiezingen zoveel verloren hebben.
Voor progressieven geldt Merz daarentegen juist als een ‘zombie uit het verleden’ (Die Zeit), die nog stamt uit de tijd dat ‘politiek door mannen met kloppende halsslagaderen’ werd bepaald. Hij is ook nog heel on-merkeliaans multimiljonair, mede door zijn vroegere functie bij de omstreden Amerikaanse vermogensbeheerder Blackrock.
Feit is dat Merz’ loopbaan nauw met die van Merkel verweven is. Twintig jaar geleden was hij kort fractievoorzitter van de cdu en raakte hij tot buiten de landsgrenzen bekend door in het toenmalige politieke migratiedebat het conservatieve strijdbegrip ‘Leitkultur’ (‘dominante cultuur’) te lanceren. In 2002 duwde partijvoorzitter Merkel hem opzij door zelf fractievoorzitter te willen worden; Merz belandde tegen zijn zin op de tweede rij en in 2009 verliet hij de politiek.
Pas toen Merkel bekendmaakte als partijleider te zullen stoppen, liet Merz zich weer zien. Hij zou de cdu haar oude conservatieve profiel teruggeven, stelde hij ferm. Maar Merz werd bij de eerste verkiezing van het partijvoorzitterschap niet gekozen, bij de tweede ook niet. Pas bij de derde verkiezing binnen drie jaar, nu voor álle vierhonderdduizend leden toegankelijk, triomfeerde hij. De Merz-aanhangers wisten waardoor dat kwam: de ‘partij-elite’ schoof steeds ongeschikte liberale kandidaten naar voren; de ‘partij-basis’ wilde altijd al ‘publieksfavoriet’ Merz.
Wat zal zijn winst betekenen voor de cdu-koers?Zelfs de rechtervleugel weet het niet meer zeker, nu Merz onder meer heeft gezegd ‘niets tegen adoptie binnen het homohuwelijk’ te hebben. De ‘conservatieve hardliner’ lijkt wel ‘liberaal’ geworden, schrijft Der Spiegel verbaasd. Tactisch is zijn ommezwaai in ieder geval: ook Merz weet dat de cdu met alleen traditioneel conservatisme niet meer Duitslands grootste partij kan worden.