Wie is de baas: George W. Bush of Ariel Sharon? Begin april 2002 besloot Sharon de infrastructuur van het terrorisme definitief te vernietigen. Het brein is naar zijn diepste overtuiging Arafat. Hij verklaarde hem tot «irrelevant» en liet Israëlische troepen oprukken naar Ramallah. Op de wereldtelevisie kon worden gevolgd hoe het hoofd kwartier op een paar kamertjes na tot puin werd verwerkt.
Dit radicalisme paste niet in de Amerikaanse strategie. Washington was zich op de oorlog tegen Saddam Hoessein aan het voorbereiden. Bush gaf Sharon het bevel om zijn veldtocht te staken. Sharon hoorde niets. Tweede bevel. Opnieuw Oost-Indische doofheid. Minister Powell werd naar Israël gestuurd. Droop onverrichterzake af. De tanks voor de residentie van Arafat bleven staan. Overigens werd de infrastructuur van de terreur niet vernietigd. Arafat bleef relevant.
Op 30 april van dit jaar werd onder auspiciën van Amerika, Europese Unie, Verenigde Naties en Rusland de Routekaart gelanceerd. Een dag later verklaarde piloot Bush de oorlog gewonnen. Een samenhang tussen die twee historische verklaringen valt te vermoeden. Palestina kreeg premier Abbas, die mondiaal werd geadverteerd als «gematigd». Het is mogelijk, maar een ongeschreven wet van de politiek zegt dat de gematigden de kans moeten krijgen hun gematigdheid te bewijzen. Als dat niet gebeurt, worden ze vanzelf door de extremen vervangen. De hele geschiedenis van de dekolonisatie in de vorige eeuw bewijst dat.
De Routekaart bracht nieuwe hoop, een bestand met Hamas en de El-Aqsa-brigades, vrijlating van Palestijnse gevangenen en nog een paar concessies. De bouw van de muur, die Israël tegen de terroristen moet beschermen, ging intussen door. Sharon en Abbas bezochten de wereldleider. Dat leverde één historische scène op. Bush, naast Sharon in de Rose Garden, zegt: «En ik heb mijn vriend gevraagd, de bouw van de muur te staken.» Sharon minzaam: «De bouw van de muur wordt voortgezet.» De cameraman heeft toen verzuimd in te zoomen op het gezicht van de wereldleider. Microfoon hoefde niet. De wereldleider zei niets. De oorlog die geen oorlog wordt genoemd, is daarna op de oude voet voortgezet.
Is er enig verschil in de toestand van voor en na de Routekaart? De verbruikte gematigde Mohammed Abbas is door een verse gematigde Ahmed Qurai vervangen. Hij heeft het moei lijker dan zijn voorganger. Nadat Hamas het bestand voor beëindigd had verklaard, heeft een zelfmoordaanslag in Jeruzalem 21 doden veroorzaakt. Israël heeft Hamas de totale oorlog verklaard, intussen geprobeerd Hamas-leider Ahmed Yassin uit de weg te ruimen. Hamas verklaart ook de totale oorlog. Sharon wil opnieuw op Arafat af, nu door hem te verbannen. Veiligheidsadviseur Condoleezza Rice raadt hem dit ten sterkste af. Waarom Bush zelf niet? Zou hij denken dat Sharon beter naar Rice luistert? Daar ziet Sharon niet naar uit. Eén ding is zeker: als hij Arafat gaat deporteren, is het niet alleen met de carrière van de nieuwe man Qurai gedaan. Dan is alles wat in Palestina nog aan gematigdheid over was, met één slag buiten bedrijf gesteld.
Tot twee jaar geleden hadden we nog kunnen denken dat, hoe ellendig ook, het conflict tussen Israël en Palestina een regionaal probleem was. Een vergissing, maar wel een voor de hand liggende. Er zijn meer lange oorlogen gevoerd die door de rest van de wereld met succes in quarantaine zijn gehouden.
De Arabische wereld zelf heeft deze illusie van regionaliteit kracht bijgezet. Het heeft de Palestijnen nooit aan sympathiebetuigingen van de broeder volken ontbroken, maar verder aan vrijwel alles. In het Westen is toen niet goed beseft dat de strijd van de Palestijnen een van de inspiratiebronnen voor het wereldterrorisme was. 11 september 2001 heeft aan deze illusie min of meer een einde gemaakt.
Toen heeft, na de voorlopig gewonnen oorlog in Afghanistan, de Amerikaanse regering een vergissing extra gemaakt, namelijk door het wegruimen van Saddam Hoessein prioriteit te geven. De theorie van de neoconservatieven was dat door Irak op te bouwen tot een voorbeeldige democratische staat de rest van de regio vanzelf zou volgen en dat daarmee ook het probleem Israël-Palestina zou zijn opgelost. Palestina ook een democratische staat. Democratieën vallen elkaar niet aan. Simsalabim (Arabisch voor «hocus pocus pas»).
Het overwonnen Irak van Saddam evolueert inmiddels tot een oefenterrein voor het terrorisme, terwijl het Israëlisch-Palestijnse vraagstuk is teruggekeerd tot het stadium van voor de Routekaart. In zijn jongste grote rede zegt president Bush dat «Irak nu het centrale front in de strijd tegen het terrorisme is». Hij heeft het er zelf van gemaakt. Binnen een half jaar is het probleem van het Midden-Oosten in omvang en intensiteit verdubbeld.
Wat te doen? Welke rol hebben VN, EU en Rusland gespeeld bij begeleiding van de Routekaart? Geen merkbare. Nu de Amerikaanse regering de voormalig afgedankte bondgenoten hulp vraagt in Irak ligt het voor de hand dat daaraan voorwaarden worden gesteld. Welke zijn dat?
Kofi Annan is van plan de VN met spoed te hervormen. Dat is hard nodig. Help hem er iets overtuigends van te maken. Geloofwaardige en doelmatige hervormingen worden niet van vandaag op morgen bedacht. Intussen mag Amerika in Irak niet in zijn problemen verdrinken. Om deze regering te helpen, moet ze aan twee voorwaarden voldoen: het neoconservatieve concept voor de onmogelijke democratische revolutie in de regio moet worden afgezworen, en Washington moet met zijn volle gewicht beide partijen, Sharon en Arafat, ervan overtuigen dat de tijd van het schieten voorgoed voorbij is.
Vrome wensen? Europa is weer in een onderhandelings positie. Het is aan Frankrijk en Duitsland er nu gebruik van te maken. Misschien kunnen premier Balkenende en minister De Hoop Scheffer, per slot van rekening een beetje vrienden van de wereldleider, een handje helpen.