In Bosnie leefden drie religieuze of culturele gemeenschappen die zichzelf als aparte naties beschouwden, binnen de grenzen van dezelfde deelstaat Bosnie- Herzegovina. Dat ze in relatieve harmonie met elkaar leefden, had minder te maken met multiculturele flower power dan met scherp uitgebalanceerde politieke evenwichten tussen Kroaten, Moslims en Serviers binnen de deelstaat en vooral binnen Joegoslavie. De Bosnische multinationale gemeenschap bestond bij de gratie van de Joegoslavische federatie. De afscheiding van Kroatie, die mede was geprovoceerd door de Servische ‘staatsgreep’ binnen de federale regering, bracht dit Joegoslavische machtsevenwicht en daarmee ook de vreedzame coexistentie in Bosnie een fatale slag toe. Toen de internationale gemeenschap de Kroatische onafhankelijkheid erkende, bezegelde ze het lot van Bosnie. Met andere woorden: de beste oplossing voor Bosnie is Joegoslavie - maar daarvoor is het nu te laat.
Zonder Joegoslavie was oorlog en burgeroorlog onvermijdelijk. De Serviers en Kroaten in Bosnie wisten zich binnen de federatie beschermd door respectievelijk Servie en Kroatie, terwijl de Moslims zich geruggesteund wisten door de federatie zelf. Zij vormden de onontbeerlijke derde partij door hun steun aan de Kroaten tegen de Servische dominantie en aan de Serviers tegen het Kroatische separatisme. In het onafhankelijke Bosnie waren zij opeens een minderheid in eigen land. De meesten van hun Servische en Kroatische landgenoten streefden naar aansluiting bij Servie respectievelijk Kroatie; de Servische en Kroatische leiders zelf wilden Bosnie opdelen. De Moslims wilden de territoriale integriteit van Bosnie, dat ze als ‘hun’ nationale staat beschouwden, handhaven. Een oplossing die de drie partijen kon bevredigen bestond niet. De multinationale Bosnische eenheidsstaat was vanaf het begin te utopisch om een reele oplossing te zijn.
De internationale gemeenschap, maar vooral de Europese Unie, maakte een aantal tragische fouten. In de eerste plaats had ze geen oog voor het Joegoslavische systeem van machtsevenwicht en ging ze tamelijk bot over tot de erkenning van Kroatie en Bosnie. Vervolgens bestempelde ze de Serviers als grote boosdoener in het conflict; terwijl ze alle andere partijen tot op zeer grote hoogte tegemoet kwam, liet ze de Serviers alleen maar inleveren. Dat was gezien het Servische militaire overwicht in de regio niet erg verstandig, en het was zonder meer een schande zulke situaties te creeren in de wetenschap niet te willen of kunnen ingrijpen indien de Serviers zich gewapenderhand tegen deze regeling zouden verzetten.
De opdeling van Bosnie was de oplossing die de twee sterkste partijen, Kroatie en Servie, voorstonden. Het was duidelijk dat zonder buitenlandse interventie de Moslims niet in staat zouden zijn Kroaten en Serviers van de uitvoering van hun plan af te houden, zeker wanneer het wapenembargo niet werd opgeheven. Die interventie is er niet gekomen. Het probleem was niet alleen de militaire en diplomatieke uitvoerbaarheid ervan, maar ook het ontbreken van realistische doelstellingen: de Bosnische staat kon misschien nog door een interventie worden gered, maar niet de Bosnische samenleving. En waarom heeft een samenleving die er geen meer is, een eigen staat nodig?
Waar grootmacht Europa faalde, slaagde grootmacht Amerika. De Verenigde Staten waren bereid Kroatie en Servie te geven wat ze wilden: de opdeling van Bosnie. De Moslim-Kroatische federatie die in maart 1994 onder druk van de Verenigde Staten werd gesticht en die op langere termijn bij Kroatie zou aansluiten, gaf Kroatie alvast haar stuk, dat groter was dan de Kroaten ooit hadden durven dromen en waarin de Moslims meteen in een tweederangs positie werden gedrongen. Een echte annexatie is vooralsnog internationaal niet haalbaar, maar Tudjman heeft geduld. Het Servische deel van Bosnie mag door de Vrede van Dayton dezelfde relaties met Servie hebben als de Moslim-Kroatische federatie met Kroatie. Dat komt neer op een veel grotere mate van integratie dan tot nog toe tussen de Servische Republiek en de Joegoslavische Unierepubliek bestond. Milosevic en Tudjman maken straks het karwei van de opdeling wel af ‘met politieke middelen’. Dayton laat de Moslims nog even houden wat ze al hadden: een bijna lege doos die Republiek Bosnie-Herzegovina heet, met als enige inhoud de spreekwoordelijke dooie mus: Sarajevo, zetel van een centrale regering zonder macht.
De Vrede van Dayton is geen goede of slechte oplossing: het is zonder (ex-) Joegoslavie de enige oplossing.