Kort na de beursgang van ABN Amro was Gerrit Zalm op de radio. Het werd een onderhoudend gesprek over de verschillen tussen ministers en bankiers – niet zo groot, zei Zalm, in beide gevallen moet je weinig beloven zodat je meer waar kunt maken dan beloofd –, over zijn dagelijkse blog voor het personeel en natuurlijk over de verkoop van de bank.
Was ABN Amro nu een veilige bank, wilde de interviewer weten. Zalm dacht (uiteraard) van wel en noemde als belangrijkste reden dat de bank een grote hypotheekportefeuille heeft en ‘dat zijn leningen met een zeer laag risico’, voegde hij eraan toe. Als je daar even over nadenkt in het licht van de gebeurtenissen van de afgelopen jaren komen de vragen. Zeer laag risico? De Grote Financiële Crisis van 2008 leidde tot recessies in de hele westerse wereld tot 2012. Dat was een rechtstreeks gevolg van de financiële implosie die begon op de hypotheekmarkt (het Grote Bezuinigen moest toen nog beginnen). Heeft Zalm een slecht geheugen?
Nee, hij heeft gelijk. Onder de Nederlandse wetgeving is de leningnemer met handen en voeten aan zijn schuld geketend. De mogelijkheid om na een bevrijdende orgie van huiselijk vandalisme huis en schuld achter je te laten bestaat hier niet. En voor een executieveiling heeft de bank hier geen rechter nodig. Linksom of rechtsom is een Nederlandse bank dus vrij zeker van zijn geld.
En toch zijn hypotheken niet veilig, maar zeer risicovol. Economieën met meer hypotheekschuld hebben een grotere kans op een financiële crisis, en maakten bovendien langere recessies mee na de crisis van 2008, blijkt uit internationaal onderzoek. We hebben het hier niet over het kredietrisico voor de bank, maar over macro-economische risico’s. Veel schuld maakt een economie kwetsbaar, en kan een economie langdurig in recessie drukken. Juist als de lening keurig afbetaald wordt. Al dat geld is immers niet beschikbaar voor consumptie en investering. Het gaat naar de bank als rente en aflossing. Wat goed is voor de bank kan slecht zijn voor de economie.
Het is een waarheid waarover je bankiers niet hoort, en dat is niet gek of verdacht. Dit soort implicaties van overmatige hypotheekschuld ligt buiten de professionele verantwoordelijkheid van de bankier. Gerrit Zalm had, gegeven zijn rol, gelijk. Hij is tenslotte geen minister van Financiën meer, maar topman van ABN Amro. Hypotheken zijn voor hem veilig. Maar niet voor ons.
De waarheid ligt hier niet in het midden; ze heeft twee kanten. Dit verschil tussen individueel en collectief belang is een klassieker in de staathuishoudkunde. Van sparen word je rijk, maar als we allemaal sparen worden we allemaal arm. De som is hier minder dan het geheel der delen. Dat verklaart de ogenschijnlijke paradox: hoe meer hypotheekschuld, hoe minder economische groei en stabiliteit.
Onze beleidsmakers lijken daarvan nu ook doordrongen. Het Financieel Stabiliteitscomité onder leiding van Klaas Knot stelde in mei voor de maximaal toegestane hypotheek na 2018 stapsgewijs te beperken tot negentig procent van de koopsom. Eerder hadden de internationale bancaire toezichthouders in Basel onze banken al doen schrikken door nieuwe stabiliteitsregels voor te stellen, waardoor met name hun grote hypotheekportefeuilles hen zouden opbreken. De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) reageerde verontrust. Ze gebruikte daarbij precies het verkeerde argument: de Baselse regels zouden er geen rekening mee houden dat Nederlandse banken weinig risico lopen op tophypotheken. Maar daar gaat het dus niet om. De NVB somberde ook dat de regels tot minder kredietverlening aan huizenkopers zouden leiden. Maar dat is niet het probleem, het is juist deel van de oplossing. ‘What’s good for General Motors is good for America’ (zoals Erwin Wilson in 1953 waarschijnlijk niet zei) gaat ook voor Nederland en haar banken niet op.
Die nieuwe regels komen er, weten we inmiddels. Het is ook al duidelijk hoe de bovengrens toch overschreden kan worden (door meer persoonlijke kredieten te verstrekken). Aanvullende wetgeving is dus nodig, in het algemeen belang. Je kunt op je vingers natellen dat de banken daar op dit moment tegen lobbyen. Of misschien schrijven ze op uitnodiging mee aan die wetgeving, om haar te ontkrachten. Laten we hopen dat Knot en zijn Baselse collega’s de rug recht houden en staatsbelang boven bankbelang stellen. Zalm had wel gelijk, maar het blikveld van de bankier kent blinde vlekken.