De boer moet zwijgen

80 jaar oorlog is een ntr-serie over de eindeloze oorlog in de zestiende en zeventiende eeuw waaruit, onbedoeld, ons land ontstond. Natuurlijk belanden we in Brussel voor de onthoofding van Egmont en Horne; in het Dillenburg van Willem (die vanaf zijn elfde Oranje heet); in Heiligerlee, Den Briel en Alkmaar. Dat is canon. Maar we komen ook in Honschoten, Weert en op zee bij Vlieland – minder voorspelbaar en inhoudelijk adequaat.

Honschoten in Frans Vlaanderen heeft een gigantische kerk, want door de textielindustrie groeide het razendsnel van tweeduizend naar vijftienduizend inwoners in 1560 (even groot als Leiden, groter dan Amsterdam), waarmee de kerkomvang paradoxaal ook de sterk afnemende sociale cohesie materialiseerde (men kende elkaar niet meer) en het protestantisme zich, ook door crisis en werkloosheid, snel kon verspreiden. Dat is trouwens een van de eerste noties uit de serie: het feit dat de Reformatie aanvankelijk vooral sterk was in de Zuidelijke, en niet zozeer in de Noordelijke Nederlanden.

Waarom Weert? Dat was van de graaf van Horne, waar kloosterlinge Maria Luyten in haar kroniek beschrijft hoe hun goede, geëxecuteerde heer uit Brussel werd overgebracht om thuis begraven te worden. Want ja, hij was, met calvinistische moeder en lutherse echtgenote, oprecht katholiek. Het was, of werd, een godsdienstoorlog, maar het ging de hoge adel veel meer om feodaal verzet tegen centralistisch koningschap. Dat daarvoor Weert wordt bezocht, waar de zusters Birgittinessen in hun opvallende habijt een voortzetting zijn van eeuwen traditie, is nog leuker dan al die jaarlijkse gekostumeerd nagespeelde veldslagen, die de serie soms even een Michiel van Erp-gehalte geven (ik heb Lumey wel eens beter zien acteren).

Dat water bij Vlieland? Daar werden volle schepen op weg naar Habsburg-trouw Amsterdam te grazen genomen door de watergeuzen met kaperbrieven van de toen nog roomse Willem. Werd al gauw een lucratieve business overgoten met een ideologisch sausje. En dat diezelfde geuzen vanuit Dover op weg waren naar Texel maar door ongunstige wind dan maar Den Briel innamen – dat is fijn voor wie belangstelling heeft voor de rol van toeval of het weer in de geschiedenis.

Nee, de vergelijking tussen geuzen en IS wordt terecht niet vermeden, hier dankzij een ‘hoogleraar geheime diensten’. Dat is kenmerkend aan deze serie: een onafzienbare rij specialisten die expliceren en duiden. De een met meer charisma dan de ander, maar de optelsom is fraai. Wanneer zie je nou een osteo-archeoloog, een jonge meid, die kickt op ‘de prachtige inslagwond’ van een kogel in een schedel in een massagraf te Alkmaar? En wanneer een waterschaphistoricus die niet alleen juicht over Alkmaars Ontzet dankzij het doorsteken van dijken, maar zich ook bekommert om de ellende die de boeren daarvan ondervinden?

‘De boer, de boer, hij moet zwijgen’, zegt een lied. Dit is een geval van zware collateral damage, maar de serie maakt vooral duidelijk hoe ‘een dapper volk in oorlogstijd’ een gruwelijke burgeroorlog voerde. Ik durf het haast niet te zeggen, maar de te nadrukkelijke, gespeelde toon van Hans Goedkoop als verteller bevalt me het minst.