Een mail van Team Mark. ‘Beste A’ is de aanhef. Toen ik me aanmeldde voor de nieuwsbrief van de VVD heb ik niet mijn volledige voornaam ingevuld, niet beseffend dat het campagneteam rondom lijsttrekker Mark Rutte mij in deze campagnetijd af en toe een ‘persoonlijk’ schrijven zou sturen. Verder is er overigens niks persoonlijks aan, het is de brief die afgelopen zaterdag in menige krant een hele pagina vulde, een door de VVD betaalde pagina, want het was een advertentie.
Rutte, zo hebben velen kunnen lezen, vindt het in deze corona-verkiezingscampagne ‘geen tijd voor het uitvergroten van verschillen. Het is tijd voor samenwerking en inhoud.’ Laat zijn GroenLinks-collega Jesse Klaver nou in precies hetzelfde weekeinde min of meer op dezelfde toer zijn gegaan. Al was Klavers verbindende armgebaar iets minder breed.
Op een groot verkiezingsaffiche van zijn partij zette Klaver niet alleen zijn eigen voornaam, maar ook die van de lijsttrekkers van de partijen met wie hij goed inhoudelijk denkt te kunnen samenwerken: Lilian (SP), Lilianne (PvdA) en Sigrid (D66). Verbinding zoeken, dat is het verband.
Het affiche was opmerkelijk. Zonder meer. Dat riep meteen vragen op. Kan GroenLinks het niet in haar eentje af, is dit een reactie op de slechte peilingen en zoekt de partij maar vast de vlucht naar voren? Zo kun je er tegenaan kijken. Dat is de negatieve uitleg.
Maar je kunt als stemgerechtigde ook denken: oké, als ik mijn stem geef aan GroenLinks, dan weet ik dat hun voorkeur voor een coalitie ligt bij deze partijen. Hoe vaak is er in het verleden niet kritiek geweest op politieke partijen omdat ze vooraf niet kenbaar maakten met wie ze het liefst zouden regeren, of met wie juist niet. Onder het motto, zo u wilt smoesje: eerst is de kiezer aan het woord. Maar dan krijg je er bij een stem op CDA of VVD dus een keer ongevraagd de PVV bij, al was dat destijds in een gedoogconstructie. Die echter knellender bleek dan menig ‘gewone’ coalitie. Het verbindende gebaar van Rutte is overigens nu niet zo breed dat hij ook de PVV of Forum voor Democratie omarmt.
Van de brede schaatsslagen van CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra vernam ik pas toen dit een relletje was geworden. Terwijl de beelden vanuit ijsstadion Thialf nog wel vooral voor mij bedoeld waren, zo lees ik op maandagochtend in de Volkskrant, want vrouw en boven de 65. De targetting van het CDA is wat dat betreft ‘persoonlijker’ dan de mail van Team Mark. Al zie ik het verband tussen geslacht, leeftijd en Hoekstra niet. Laat staan dat ik het verband zie tussen Hoekstra en Sven Kramer. Zou de schaatser een CDA’er zijn? Of zou de schaatser het als gratis reclame voor de firma Kramer hebben gezien? Eigen promotie als verband.
Als ik in de stad op de voorruit van één sjiek huis twee affiches zie hangen, een van D66 met Kaag en één van het CDA met Hoekstra, zie ik op dat moment ook geen verband. Denk alleen spontaan: twee partijen op één kussen, daar slaapt de duivel tussen. Maar ’s avonds hoor ik toevallig op NPO4 Kaag aan het woord. Het is een persoonlijk interview, ook over muziek. Waar ze veel van weet, haar vader blijkt musicus te zijn geweest. Maar in dat interview leer ik ook dat ze gelovig is. Hoekstra is dat ook, alleen is die niet Rooms-Katholiek zoals Kaag, maar protestants. Vroeger zou tussen die twee geloven de duivel hebben gelegen, maar nu vaak niet meer.
Toen heb ik toch maar eens gekeken hoe het in de peilingen staat met CDA en D66, en indachtig Klavers samenwerkingswens, met GroenLinks, SP en PvdA. Deze vijf stonden afgelopen zondag in de Peilingwijzer samen op 73 Kamerzetels, geen meerderheid, en dan is dat zetelaantal ook nog eens de gunstigste versie. De Peilingwijzer laat altijd een bandbreedte zien. Het zouden er ook samen slechts 68 kunnen worden.
Met die cijfers op je netvlies zie je ook meteen het verband met de brief van Rutte en zijn opmerking dat het geen tijd is voor het uitvergroten van verschillen. Zoals het er nu naar uitziet zal de VVD, die vooralsnog lijkt af te stevenen op een verkiezingsoverwinning, moeten samenwerken met veel partijen. Dan kun je de verschillen wel onder een vergrootglas gaan leggen, maar kort nadat de uitslag bekend is gemaakt, zal er toch samenwerking moeten worden gezocht.
Rutte kan dat brede armgebaar nu echter ook maken, omdat veel mensen het bestrijden van corona belangrijker vinden dan politiek gehakketak. Spijkers op laag water zoeken, vinden ze dat. En daar heeft menig kiezer gelijk in, want de verschillen tussen politieke partijen zijn ook klein. Iedereen lijkt ineens voor het klimaat te zijn, voor meer woningbouw, voor een hoger minimumloon, voor beter onderwijs, voor het anders inrichten van de zorg. En dat houdt verband met corona. Die heeft laten zien wat velen al wisten: dat het anders moet.