Film – Gawie Keyser

Walesa - Te zien vanaf 5 maart

Vreemd detail: aan het einde van Walesa, een nieuwe film van de oude Poolse meester Andrzej Wajda die deze week in première gaat, zingt een man met een stem die op twee druppels water lijkt op die van Johnny Cash het nummer A Song For Lech Walesa, dat weer veel weg heeft van Pete Seegers union-klassieker Solidarity Forever. Al deze namen en titels – de zanger blijkt overigens nauwelijks bekend te zijn – geven evenwel precies weer waar dit uitstekende werk over gaat: een kleine geschiedenis van de tien jaar geleden overleden Poolse president Lech Walesa en de arbeidersopstand die eind jaren tachtig tot het einde van de communistische overheersing van Polen heeft geleid.

Vakbonden en revolutie zijn steeds minder van deze tijd, zo lijkt het in ieder geval, hoewel de studenten en docenten betrokken bij de crisis rond universiteiten in Nederland hier wellicht anders over zullen denken. Walesa is een perfecte film voor hen. Die song en het bijbehorende gevoel van saamhorigheid en opstand zijn dezer dagen immers voelbaar in Amsterdam en elders.

Walesa laat zien hoe het er eind jaren zeventig in en om de Lenin-scheepswerf in Gdansk aan toe ging terwijl de werkers onder leiding van die charismatische elektricien Lech Walesa hun stem lieten horen. Wajda gebruikt een interview dat de beroemde Italiaanse journalist Oriana Fallaci met Walesa had vlak nadat hij ook in het buitenland bekend werd, als spil in zijn verhaal. Daaromheen weeft de regisseur een tapisserie van archiefbeelden van stakingen en protestbijeenkomsten en gespeelde scènes waarin Walesa onder meer met apparatsjiks onderhandelt.

Ook Walesa’s relatie met zijn vrouw krijgt een belangrijke, misschien zelfs cruciale plaats in de film. Robert Wieckiewicz, in de rol van Walesa, en Agnieszka Grochowska, zijn vrouw Danuta, spelen uitstekend. Ze geven deze historische figuren een spontaniteit en normaliteit die te vaak afwezig is in dit soort biopics. De acteurs apen niet na, ze maken van de personages mensen uit het publieke en privé-leven van Walesa. Wanneer de zoveelste groep reporters huize Walesa binnendringt om de grote man te interviewen, gaat Danuta door het lint. Ze verjaagt hen uit haar huis. Wanneer ze uit woede ook haar man buiten de deur wil zetten, lost hij de crisis met humor en tederheid op: hij plakt een notitie op de voordeur met daarop de woorden ‘Gevaar. Tyfus’, gaat naar binnen en omhelst zijn vrouw.

Chappie - Te zien vanaf 5 maart

Nog meer opstand, maar nu door een robot. En wel in de gevaarlijke straten van Johannesburg. In Chappie van Neill Blomkamp, die een paar jaar geleden doorbrak met het fenomenale District 9, krijgt een robot, die uit de titel, een software-update waardoor hij in staat is om voor zichzelf te denken. Ook heeft hij nu gevoelens. Allerlei schimmige corporaties en veiligheidsdiensten zijn daar minder blij mee. En Chappie moet zien te overleven. Met in de hoofdrollen Sharlto Copley (Wikus van der Merwe uit District 9) die de stem van Chappie inspreekt, en Ninja en Yo-Landi Visser, de twee leden van de Zuid-Afrikaanse rapcrew Die Antwoord. Volgende week meer over Chappie in Kroniek van Kunst & Cultuur.

Popmuziek – Leon Verdonschot

Kakhiel

Dat Typhoon deze week de grote winnaar van de Edisons was en Thé Lau werd onderscheiden voor zijn volledige oeuvre (zowel met The Scene als solo, tot en met zijn laatste album, het magistrale Platina Blues), haalde alle kranten. Maar in de periferie van de uitreiking werd een clip beloond die niet massaal is opgepikt, omdat het nummer geen enorme hit werd, ondanks de hitgevoeligheid van de zanger. Marco Borsato liet voor zijn duet met rapper Gers Pardoel een clip regisseren door Kakhiel, bekend van zijn even droogkomische als absurde fotostrips. Het is een tragikomische minifilm geworden, over een man die wil worden wat hij nooit zal zijn: Arie Boomsma.

In De Groene van deze week een Kroniek over het internationaal zeer succesvolle Amsterdamse trio Yellow Claw. Succesvol vanwege hun stampende nummers, hun denderende live shows, maar ook vanwege hun clips. Geregisseerd namelijk door het bandlid dat schuilgaat onder de naam Jim Aasgier: ex-Zomergast Jim Taihuttu, regisseur van onder meer het zeer fraaie Wolf. Een van de beste clips van Yellow Claw: die van Nooit meer slapen, waar de broeierigheid van de zaterdagavond samensmelt met geweldsfantasieën en zombiehorror.

Marmozets - 7 maart, Tolhuistuin Amsterdam, 20.00 uur

In de werkelijk harde segmenten van de rockmuziek, in de hardcore en metal waar stembanden niet alleen worden belast maar ook vervormd, daar is het aantal vrouwelijke bandleiders gering. Hardcoreband Walls of Jericho uit Detroit heeft al jaren de charismatische Candace Kucsulain, die zo diep en vervaarlijk kan grunten dat ze vrijwel al haar mannelijke collega’s van het podium blaast. Maar de piepjonge Becca Macintyre van het al even jonge Marmozets uit West Yorkshire kan er ook wat van. De stijl van de band is een even wonderlijke als aanstekelijke mix van keiharde hardcore, extreem poppy hitmuziek en ambitieuze stadionrock. De optredens schijnen enerverend te zijn. De clip van Move, Shake, Hide wekt ook alleszins die indruk.

Televisie - Walter van der Kooi

De Waanzin van Van Kooten en De Bie - VPRO, zaterdag 7 maart, NPO 2, 22.35 uur

Het tv-oeuvre van Van Kooten en De Bie (1972-1998) is zo rijk dat ze al negen jaar moeiteloos een compilatie kunnen maken met scènes over het Boekenweekthema van dat jaar. Dit jaar: ‘Te gek voor woorden’. Te verwachten zijn legio autobiografische bekentenissen over eigen tics, gektes en geestelijke dips. En evenzovele types die met enig hangen en wurgen terug te vinden zijn in het DSM-IV handboek van psychiatrische aandoeningen. In elk geval worden de relizangers ‘De Positivo’s’ beloofd.

Metropolis - Donderdags, NPO 3, 21.50 uur

Oók VPRO: Metropolis, programma over zeden, gewoonten en gebruiken over gans de wereld gaat weer van start. Stef Biemans presenteert, alweer sinds 2008, bijdragen die meer dan vijftig lokale correspondenten rond een thema in eigen cultuur bijeen filmen. De thematiek is zeer uiteenlopend. Najaar 2014 kwamen onder meer ex-criminelen, het varken, personeel, het orgasme, de motor en poep aan bod. Komende reeks bevat behoorlijk weerbarstige onderwerpen. ‘Is het nog wel leuk moslim te zijn?’ (12 maart) en ‘Hoe is het om te doden?’ (26 maart) bijvoorbeeld. Daar tussenin op 19 maart: ‘Wat windt de wereld op?’ De een windt zich op over de islam, de ander wordt opgewonden van doden, denk ik dan, maar in dit geval gaat het toch echt om Eros tout court. Oftewel geilheidsdrankjes in Colombia, soloseks in Pakistan, vaderlandse polderporno en Thaise vaginale kunstjes als pingpongballen schieten. Voor nog curieuzer en onsmakelijker varianten moet u zelf maar kijken. Voor het moslimonderwerp komen de getuigen en beelden uit Nijmegen, Manilla, Senegal, de VS en Israël. Het doden wordt onder meer belicht door een tevreden Pakistaanse ophangbeul, een getraumatiseerde Israëlische scherpschutter en een Nederlandse treinmachinist die meerdere keren suïcide voor en door zijn wielen kreeg.

College Tour - NTR, vrijdag, NPO 3, 20.30 uur

In College Tour ontvangt Twan Huys vrijdag Herman Finkers. Ik ben weerloos tegen die gast en verheug me dus. Aankondiging die meteen de kans geeft om de aflevering van vorige week, met Arnon Grunberg, te loven. De schrijver op zijn best, vond ik, hoffelijk en scherp, open voor de vragen van jonge mensen en Huys, en openhartig. Al deelde ik Grunbergs bedenking: te zien was een fragment uit een komende film over zijn moeder, waarin zij op haar laatste ziekbed door haar zoon gebeld wordt. Te intiem. Wellicht niet in de context van de hele documentaire, wel als onderdeel van dit interviewprogramma. Maar goed, hij had na aarzeling toegestemd en wie ben ik? Nou, in elk geval óók geroerd.

Pauw - Vara, NPO 1, 23.00 uur

Pauw is maandag weer van start gegaan. Voor wie bestand is tegen, of dol op live verkiezingsdebatten kan op woensdag 11 maart bij hem terecht voor de provinciale coryfeeën Rutte, Buma, Samsom, Roemer, Pechtold en Wilders. Geen Van Ojik, en dat is in het huidig tijdsgewricht misschien wel jammer.

Kunst – Koen Kleijn

De Bruyckere - Gemeentemuseum Den Haag, t/m 31 mei

Het Gemeentemuseum Den Haag geeft een groot overzicht van het werk van Berlinde De Bruyckere, een frèle Vlaamse. De tentoonstelling was eerder te zien in Gent. Bij het beschrijven van haar werk valt, als je niet oppast, de complete boekenkast van cultuurgeschiedenis om. Het zijn grote sculpturen opgebouwd uit stukken en brokken materiaal dat sterk lijkt op vlees, van de lichamen van mensen of paarden, maar tegelijkertijd op bomen en takken, vreemde levensvormen, aliens, enzovoort. Zo toonde Gent de enorme ‘bos hout’ getiteld Kreupelhout, die het middelpunt was van de tentoonstelling in het Belgisch Paviljoen tijdens de Biënnale van 2013. Dit is een omgehakte boom, maar de takken zijn gewonde, verbonden ledematen; het geheel (achttien meter lang) lijkt ook op een enorme dode inktvis. Maar je zou ook kunnen denken aan een massagraf. Of aan een omgehakte boom, dus. Coetzee schreef erover: ‘Cripple/kreupel: a word no longer in polite use. (…) An unwanted word, pressed back, repressed, buried. The cripplewood tree grows out of the buried past into our clean present, pushing its knotted fingers up through the grate/gate behind which we have shut it.’

Het gaat De Bruyckere onmiskenbaar om pijn en lijden; mij doen die lange half-menselijke lichamen altijd denken aan stervenden en gestorvenen en (zeker in Vlaanderen) aan het lichaam van de Man van Smarten, Jezus aan het kruis zoals Holbein en Grunewald hem afbeeldden. Maar het gaat ook om troost, koestering, rust, vrede. Een aangrijpende ervaring.

Tordoir verkent Tiepolo - Museum het Valkhof, Nijmegen, t/m 14 juni

Een beetje van hetzelfde lichamelijke laken is het werk van Narcisse Tordoir, ook een Belg, te zien in Museum het Valkhof. Tordoir verkent Tiepolo laat zeer grote (3,5 x 4 meter) bewerkte foto’s zien die Tordoir maakte van Tiepolo-achtige theaterachtige opstellingen, ‘figuren in een ontregelde wereld’: faunen, herders, nimfen en de dood. De prenten van Tiepolo die als inspiratie dienden zijn een stuk kleiner.

En verder…

Nog maar even: Sufficient Force, Amerikaanse avant-garde kunst in Kröller-Müller (t/m 22 maart). Nog geruime tijd: Joseph Mendes da Costa (geweldige beeldhouwer) en Joost van den Toorn, Museum Beelden aan Zee, Scheveningen, t/m 10 mei.

Beeld De Bruyckere: Berlinde De Bruyckere, Eén, 2003-2004 / paardenhuid, ijzer, polyurethaan, polyester / 180 x 225 x 200 cm / Hauser & Wirth Collection, Zwitserland / Courtesy Mirjam Devriendt