Een jonge vrouw in een grote wollen trui zit boven een bord pasta. Ze zwaait naar de camera, haalt diep adem, glimlacht hoopvol. Dan brengt ze haar vork naar haar mond met een hand die steeds heviger begint te trillen. Haar ademhaling versnelt, haar glimlach verdwijnt. Na één hap legt ze haar vork weer weg. Tranen.

Volgende video. Een dun meisje kijkt je recht aan vanachter een tafel in een ziekenhuiskamer. ‘Waarom vind je het zo moeilijk om te herstellen?’ staat er in beeld. Op de achtergrond klinkt de tekst uit een bekend popnummer: ‘I find peace in your violence.’

Nog een laatste. De camera draait vanaf een klinisch witte muur naar twee dunne benen op een ziekenhuisbed. Naast de vrouw staat een infuuspomp en door haar neus gaat een slangetje, vastgeplakt met een sticker op haar wang. Deze Nederlandse maakt populaire filmpjes, steeds over haar eetstoornis. Er staan hashtags onder zoals #ed, eating disorder. Sommige werden tot wel driehonderdduizend keer bekeken. Kennissen en volkomen onbekenden reageren: sterkte, je kan dit, hou vol.

Stel, je vindt dit interessant om naar te kijken. Misschien ben je gefascineerd door diëten en sporten en wil je zelf graag afvallen, of je kijkt graag naar dunne vrouwen, of naar ziekenhuizen. Misschien is er iets anders aan de hand – je hebt het psychisch zwaar en voelt herkenning, wellicht heb je (beginnende) eetproblematiek. Op TikTok maakt je motief niet veel uit: het algoritme registreert dát je kijkt en komt je tegemoet.

Wie graag kijkt naar video’s over afvallen, komt binnen een half uur terecht in een constante stroom van video’s over eetstoornissen, extreme diëten en magere vrouwen, blijkt uit onderzoek van De Groene Amsterdammer en RTL Nieuws. Om te zien hoe snel je extreme filmpjes krijgt aangeboden, lieten we twaalf geautomatiseerde accounts vanuit verschillende interesses door de app scrollen. De interesses bevonden zich in de buurt van eetstoornissen: sporten, diëten en slanke vrouwen.

De interesse in hashtags over diëten, afvallen en sporten neemt in Nederland al twee jaar enorm toe, blijkt uit openbare cijfers. TikTok heeft in Nederland zo’n drie miljoen gebruikers. Als je de van oorsprong Chinese app opent, beginnen op de ‘for you page’ meteen schermvullende filmpjes te spelen. Aan de hand van je kijk- en likegedrag bepaalt TikTok wat je leuk vindt, niet aan de hand van wie je volgt, zoals op Instagram. Je hoeft een filmpje alleen naar boven te vegen als je klaar bent met kijken.

Wie nieuw is krijgt veel verschillende filmpjes te zien; TikTok test wat aanslaat. Het algoritme is sterk. Gebruikers klagen dat het algoritme beter weet wat ze leuk vinden dan zij zelf. Dat wordt gevaarlijk wanneer de inhoud slecht is voor de mentale gezondheid. Minder dan vijf seconden bij gerelateerde video’s blijven ‘kijken’ kan genoeg zijn om in een eetstoornisfuik terecht te komen, bleek uit ons onderzoek.

Dat zag ook mediastrateeg Lena Bril, die afgelopen maand in de Volkskrant een essay publiceerde over de eetstoornisfuik waarin ze binnen twintig minuten na het installeren van de app belandde. ‘De meesten hebben geen interesse in dit soort content en vegen naar de volgende video, maar kwetsbare gebruikers lopen het risico om verstrikt te raken in een oneindige stroom verontrustende beelden, met mogelijk psychische schade als gevolg.’

Bij onze geautomatiseerde accounts leidden video’s over diëten naar extreem afvallen, filmpjes over fitness ook. Beelden van heel dunne vrouwen, zoals K-popzangeressen of modellen, leidden naar video’s van nog dunnere vrouwen. Voor elke route hielden we bij: om wat voor video’s gaat het? Wordt gewichtsverlies aangemoedigd? En: zien we in de video’s extreme of zelfs schadelijke content? Zo labelden we handmatig vierduizend TikTok-video’s.

Op het toppunt van haar ziekte was Charlotte Simons (31) zestien jaar oud. Simons gebruikte hashtags op de blogwebsite Tumblr om bij pro-ana en pro-mia terecht te komen, groepen waarin eetstoornissen worden aangemoedigd en geïdealiseerd. Toen ze in behandeling ging bij GGZ Rivierduinen, onder patiënten bekend als ‘de Ursula’, was ze een van de jongsten in haar groep. Over sociale media ging het nog niet, wel over de invloed van traditionele media. ‘Heroin chic’, eruitzien alsof je een heroïneverslaving hebt, was in de mode en dat zag je terug in tijdschriften.

‘Ik las elke week de Grazia’, zegt Simons, die in 2022 het boek Eetgestoord publiceerde over haar ziekte. ‘Op een gegeven moment stond er een artikel in over de Britse prinses Beatrice, die was een beetje aangekomen. Er werd gekopt met “Prinses Beatrice uit haar voegen gebarsten”. Dat kon voor mij echt de laatste druppel zijn voor een terugval. Maar toen kon ik me nog afsluiten: uitloggen op Tumblr en de Grazia dichtslaan.’

Vooral op Tumblr was pro-ana erg populair. Er werden tips en foto’s uitgewisseld, maar het ging om meer dan dat. De gemeenschap kende een cultuur waar bepaalde muziek bij hoorde, kleding en frases. Er ging een mantra rond van ultradun supermodel Kate Moss: ‘Nothing tastes as good as skinny feels.’

De meeste van die websites en blogs zijn inmiddels opgedoekt of voorzien van waarschuwingsbanners, maar vergelijkbare gemeenschappen steken op sociale media de kop op, in het bijzonder op TikTok. Daar wordt het culturele aspect van pro-ana-websites problematischer omdat het zich contextloos vermengt met al het andere waar je naar kijkt, versterkt door een algoritme dat je actief een bubbel in trekt.

Het maakt niet uit dat Kate Moss inmiddels spijt heeft van haar uitspraken, of dat er de afgelopen jaren juist een grote tegenbeweging was die alle typen lichamen vierde. Generatie Z – jongeren geboren tussen 1995 en 2007 – grijpt graag terug op de mode, muziek en andere trends uit de jaren nul, ook op de dieetcultuur van toen.

Twee jaar geleden kreeg Simons een terugval. Na een paar maanden kwam ze daar weer bovenop, maar toen was ze actief gebruiker van TikTok en Instagram. Ze had interesse in pilates en was begonnen met vegetarisch eten, twee interesses die door TikTok werden opgepikt. ‘Toen merkte ik dat er ook eetgestoorde content voorbijkwam. Ik was hoogzwanger, ik had net een terugval gehad. Ongemerkt bevond ik me opnieuw in de gevarenzone.’

Zo makkelijk als een magazine dichtslaan was het deze keer niet om van de content af te komen. Simons probeerde accounts te blokkeren en gevaarlijke filmpjes meteen weg te vegen. In populaire ‘What I eat in a day’-filmpjes (#wieiad) sommen TikTokkers op wat ze die dag allemaal gegeten hebben – om te leren afvallen of juist om na een eetstoornis aan te sterken. Simons wilde die niet zien, ze werkten triggerend, maar ze kwam er niet van af.

In Nederland zijn over het TikTok-gebruik van anorexiapatiënten geen cijfers, maar een Italiaans onderzoek onder 78 opgenomen patiënten wees in 2022 uit dat zij dagelijks gemiddeld 1,4 uur op het netwerk zaten. Bijna tweederde kreeg pro-ana-filmpjes voorgeschoteld zonder daar actief naar te zoeken.

Het algoritme van TikTok wil je heel graag precies laten zien wat je leuk vindt. Daartoe neemt het werkelijk alles mee: je kijkgeschiedenis maar ook waarop je reageert, of je een video pauzeert en zelfs je accountnaam, zo bleek eind 2022 uit onderzoek van het Amerikaanse Center for Countering Digital Hate. Video’s over eetstoornissen, zelfbeschadiging en suïcide werden door TikTok drie keer vaker vertoond aan nep-accounts van dertienjarigen met ‘loseweight’ in hun accountnaam dan aan standaardaccounts van dezelfde leeftijd. Onbewust geef je TikTok veel meer dan je denkt. Als je in de eetstoornisfuik zit krijg je bijvoorbeeld ook filmpjes te zien van het kledingmerk Brandy Melville, want Brandy Melville is populair omdat het one size-kleding verkoopt in alleen een kleine maat. Simons keek graag naar supermodel Bella Hadid, het kan zijn dat TikTok dat inschatte als een fascinatie voor slank zijn.

Wat Simons zag, is terug te zien in de data. Eetstoornis-gerelateerde hashtags zitten in het landschap van TikTok ingeklemd tussen aan de ene kant hashtags over eten, ook eten dat niet over gewichtsverlies gaat, en aan de andere kant hashtags rond afvallen. Je komt ook eetstoornisvideo’s tegen tussen filmpjes die juist waarschuwen tegen het dunheidsideaal. Hoeveel goedbedoelde #bodypositivity- en #healing-video’s er ook op TikTok circuleren, ze beschermen kijkers niet tegen problematische content.

In het netwerk is ook te zien dat eetstoornissen een grote mentale gezondheidscomponent hebben. Rond eetstoornishashtags vinden we hashtags als ‘mentalhealth’, ‘depression’, ‘anxiety’, ‘trauma’. Wie al in de put zit, heeft zo grote kans om nog meer ellende tegen te komen. Je begint bijvoorbeeld naar een gezond voedingsadvies te kijken, komt uit op diëten, dan eetstoornissen en daarna verschijnen er verslagen van zelfbeschadiging of misbruik.

Radicale fuiken op sociale media worden vaak geassocieerd met obscure plekken van het internet, waar normale gebruikers niets te zoeken hebben en dus ook niet vanzelfsprekend terechtkomen. Maar de extreme eetstoornisvideo’s zijn anders, laten onze data zien. Die liggen binnen handbereik van de meeste gebruikers op TikTok.

‘Nee, nee man!’ antwoordt Annemarie van Bellegem gefrustreerd op de vraag of zorgverleners genoeg oog hebben voor deze online realiteit van veel jongeren. Van Bellegem is kinderarts sociale pediatrie in het Amsterdam UMC, locatie amc, en een van de initiatiefnemers van K-EET, de landelijke ketenaanpak voor eetstoornissen. ‘Wij, zorgverleners, lopen gigantisch achter.’

Van Bellegem bespeurt ‘een zekere naïviteit’ bij de mensen die zijn opgeleid om kinderen met eetproblemen te begeleiden. ‘Men heeft géén idee van de impact van TikTok op het ziekteproces.’ In haar spreekkamer vraagt ze actief naar het sociale-mediagebruik van haar patiënten: wat doe jij online? Wie volg je? Wie zijn je idolen? Wat levert het je op?’

Mensen die beweren dat de constante stroom van fitnessfilmpjes en dieettips niks met ze doet, zijn naïef, zegt Van Bellegem. Als ze college geeft of een praatje houdt, begint ze vaak met een korte vraag: wie eet ’s ochtends havermout? Meer dan de helft knikt dan instemmend, terwijl tien jaar geleden haast niemand havermout at.

‘Ik vraag dan: waarom doe je dat? Leg eens uit wat er gezond is aan havermout. Dat kunnen ze vaak niet. Dat is dus die onbewuste beïnvloeding als je ergens continu aan blootgesteld wordt. Je hoeft iets maar een milliseconde te zien en je hersenen doen er wat mee. Eén filmpje is niet het probleem, maar als je urenlang wordt blootgesteld aan slanke lichamen en rare diëten, dan telt dat op in je hoofd.’

Van Bellegem ziet in het ziekenhuis voornamelijk patiënten die al in lichamelijke nood verkeren. Anorexia zie je vaak aan de buitenkant, maar ze maakt zich grote zorgen om de rol van TikTok bij het verborgen leed dat veel jonge mensen doormaken. Ze ziet jongeren die elke dag naar de sportschool gaan terwijl ze nog in de groei zijn, die hun lichaam willen veranderen.

‘Als je braakt, laxeert, overmatig sport en allerlei ongezonde technieken inzet om jezelf te managen, dan ben je ook ziek. Je kunt een stoornis jarenlang verborgen houden zolang het weinig invloed heeft op je interactie met anderen en je lijf. Maar het mechanisme is uiteindelijk hetzelfde als bij anorexia: het gaat om het vermogen om jezelf onder controle te houden.’

De kinderarts maakt zich geen illusies. Van grote tech-platformen zoals TikTok gaat de verandering niet komen, denkt ze. Die hebben te grote commerciële belangen. ‘Online verdient een plek op school. Leer jongeren in plaats van een extra taal om online weerbaarder te worden. Je kunt ook niet voorkomen dat er triggers zijn in het leven. Maar je moet jongeren die uren per dag ronddwalen in een online omgeving wel wat leren. We moeten hen en onszelf ermee opvoeden, want dit gaat niet meer weg.’

TikTok weet van de hoeveelheid schadelijke eetstoornisvideo’s en zegt daar wat aan te willen doen. Het platform – in de markt gezet met de slogan ‘safety by design’ en door de eigen pr graag vergeleken met de veilige, betrouwbare Volvo – implementeerde in 2020 extra controle. Gevaarlijke diëten zouden niet meer worden toegestaan en sommige hashtags zouden worden verbannen. Sinds 2021 is er ook een hulpnummer voor gebruikers die op eetstoornissen zoeken.

Nieuwe TikTok-filmpjes worden beoordeeld door een automatisch systeem. Wanneer die software twijfelt of een video wel of niet voldoet aan de huisregels, checken menselijke moderatoren dat handmatig aan de hand van een intern handboek – ook vanuit Nederland. Bijvoorbeeld als een maker te jong lijkt, wanneer er bloed of seks op de beelden voorkomt of wanneer eetstoornissen worden verheerlijkt.

Die moderatiestrategie van de app die zich ‘The happiest place on the internet’ noemt, blijkt een brakke zeef. Het handboek van TikTok uit het voorjaar van 2022, ingezien door De Groene Amsterdammer en RTL Nieuws, dicteert dat er pas sprake is van een eetstoornis wanneer die te zien is én benoemd wordt. Een filmpje van een extreem dun meisje is daardoor pas problematisch als ze het expliciet over haar eetstoornis heeft, niet als ze alleen een dansje doet. Video’s die over het genezen of voorkomen van een eetstoornis gaan, mogen van TikTok wel. Als er bijvoorbeeld #mentalhealthmatters staat, heeft een video volgens TikTok de context van ‘genezen’ en wordt die niet verwijderd, ook niet als genezen helemaal niet de ware intentie van het filmpje is.

TikTok is gebouwd om gebruikers uren achter elkaar te laten kijken. En hoewel bijna niemand slechts één of enkele filmpjes kijkt, mogen moderatoren alleen losse filmpjes beoordelen, zonder de context van de omliggende video’s. TikTok-moderatoren krijgen gemiddeld minder dan vijftien seconden om een video te beoordelen en hebben daardoor geen tijd om de onderliggende motivatie van een gebruiker te beoordelen. Het profiel van de uploader krijgen ze niet te zien. Ze weten dus niet wat voor andere video’s iemand maakt.

Dat lijken gebruikers te weten. Ze maken video’s zonder hashtags of bedenken nieuwe woorden die niet verbannen zijn. Veel zichtbaar schadelijke filmpjes dragen bewust geen hashtags. Bovendien: van alle filmpjes die wij handmatig labelden en ‘recovery’ in de beschrijving hadden, bevatte 43 procent alsnog extreme of schadelijke inhoud. Ons geautomatiseerde account met slanke vrouwen als interesse kreeg ongeveer drie keer zo vaak video’s te zien van extreem dunne lichamen als de andere accounts. Hoe kun je onderscheid maken tussen ‘thinspo’ (‘dunspiratie’) en content met een lichaam dat toevallig dun is?

Het resultaat kan bizar worden, mede doordat de taal van de grootste doelgroep van TikTok, Generatie Z, gedrenkt is in ironie. Op de app wordt veel gebruikgemaakt van virale liedjes, dansjes, memes en uitspraken. Zo zie je een vrolijk filmpje van tieners die dansend in een eetkliniek naar elkaar wijzen: die twee zijn nog in ontkenning over hun eetstoornis, die daar mag bijna naar huis en zij zit hier al veel te lang. Op de achtergrond speelt een superhit.

‘Een filmpje maken in een kliniek bevordert geen herstel’, vindt Eric van Furth, bijzonder hoogleraar eetstoornissen bij de afdeling psychiatrie van het Leids Universitair Medisch Centrum. Als directeur van GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula praat hij veel met jongeren met eetstoornissen. Het maken en delen van sociale-mediacontent is verboden in de kliniek, zegt hij, mede omdat eetstoornissen een competitief element hebben.

‘Voor veel jonge vrouwen is een eetstoornis een cultureel geaccepteerde manier geworden om te zeggen: het gaat niet goed met mij. Het moet eerst heel slecht gaan met patiënten voor ze vinden dat ze mogen herstellen. Daar kun je helaas status aan ontlenen. Dat is een idiote gedachte, gedrag van iemand die ziek is. Maar op TikTok kun je er niet omheen.’

Van Furth heeft moeite met geloven dat zogenaamde herstelaccounts echt werken, voor de maker noch de kijker. Een paar jaar geleden had hij een aanvaring met een meisje in de kliniek dat zei dat ze influencer was en haar geld verdiende met filmpjes maken over beter worden. ‘Ze had de identiteit van “eetstoornispatiënt in herstel”, die verkocht ze. Maar dan kun je nooit beter worden, want je identiteit – je merk – is patiënt. Dat is zorgwekkend. Als je daar likes voor krijgt, wordt de kans dat je terugvalt groter.’

Je kunt niet zeggen of de hype van dieet-influencers, mannen en vrouwen die extreem sporten en diëten promoten, bijdraagt aan een toename van anorexia nervosa en andere eetproblematiek onder jongeren. Maar, zegt Van Furth: ‘Of je een eetstoornis ontwikkelt hangt af van genetische factoren en omgevingsfactoren. Genen veranderen niet, de omgeving kan wel meer of minder ziekmakend zijn.’ Kijkgedrag is heel bepalend. ‘Mocht je kwetsbaar zijn en filmpjes tegenkomen, dan kan het algoritme je zomaar in je nekvel grijpen.’

‘Ik was ervan overtuigd dat het goed met mij ging en dat ik met mijn recovery-account steun kon bieden aan lotgenoten’, zegt Lonneke Bouman. Als jonge twintiger had Bouman een eetstoornis. In die periode hield ze via Instagram een account bij waarop ze haar ‘herstelproces’ deelde met haar volgers. ‘Ik weet nog dat ik dacht: ik ga beter worden. Ik at dan een dag goed en voor mijn gevoel was ik al bijna hersteld.’

Als ze terugdenkt aan haar account ziet ze een meisje dat hulp nodig had. Ze denkt niet meer dat haar filmpjes bevorderlijk waren voor haar kijkers. ‘Zij leren dat ze blijkbaar nóg dunner kunnen worden, nog minder kunnen eten, niet ziek genoeg zijn als zij niet ook een sonde in hun neus hebben of opgenomen zijn geweest in het ziekenhuis.’

Zorgverleners worstelen met het sociale-mediagebruik van hun patiënten, maar ook met hun eigen online aanwezigheid. Van Furth was in 2013 mede-oprichter van Proud2Bme, een online forum voor mensen met eetproblematiek, zoals anorexia, boulimia en de eetbuistoornis. Het is een precaire balans tussen aanwezig zijn voor de mensen die hulp zoeken en mensen onbedoeld de eetstoornisgemeenschap intrekken.

Lonneke Bouman werkt inmiddels als redacteur bij Proud2Bme, samen met andere jonge vrouwen die zijn hersteld van een eetstoornis.Het platform werd opgericht als gezond alternatief voor de herkenning die mensen vinden op pro-ana-websites. Er moest context en gesprek mogelijk zijn, zegt Bouman over de website, maar dat wordt bemoeilijkt nu Proud2Bme ook een alternatief moet zijn voor nieuwe sociale media.

‘Toen onze doelgroep naar Instagram trok verhuisden we mee. Daar heb je nog enigszins een mogelijkheid tot verdieping. Maar nu is het TikTok en daar is dat bijna niet te doen.’ Toch is de redactie na veel discussie ook op TikTok aanwezig om mensen naar hun eigen website te krijgen, voor hulp.

Dat gaat niet altijd goed. Onlangs publiceerde Bouman een video waarin ze kijkers wilde waarschuwen voor een illegale extensie van computerspel De Sims, waarin je je sims anorexia kunt geven. Ze twijfelt of ze kijkers er niet juist mee op ideeën heeft gebracht. ‘Als ik deze video midden in mijn eetstoornis was tegengekomen, had ik alleen maar gedacht: ik ga dit ook downloaden.’

Om opgepikt te worden door het algoritme moeten de video’s van Proud2BMe overeenkomsten vertonen met schadelijke eetstoorniscontent. De redactie gebruikt bijvoorbeeld vergelijkbare hashtags over eetstoornissen en herstel. Maar als je die filmpjes bekijkt, registreert TikTok dat je van #edrecovery houdt. En dan word je dus ook de fuik met schadelijke filmpjes ingetrokken.

Ervaringen met TikTok zoals die van Bouman en Simons zijn niet uitzonderlijk. Op het grootste anonieme eetstoornisforum op Reddit komt TikTok steeds vaker naar voren in discussies, zo blijkt uit onze analyse. Tumblr verliest aan populariteit en sinds twee jaar is zowel YouTube als Instagram door TikTok ingehaald. Woorden als ‘body’ ‘skinny’, ‘body checking’, ‘girls’, maar ook ‘algorithm’ karakteriseren de discussie over TikTok.

Er wordt ook veel gesproken over comments, berichtjes van kijkers die onder TikTok-video’s staan. Pro-anaTikTok blijkt heel interactief, wat doet denken aan het gemeenschapsgevoel van de vroege pro-ana-websites. Herstellende eetstoornispatiënten worden niet alleen gecomplimenteerd met hun doorzettingsvermogen, maar ook met hun lage gewicht of knappe uiterlijk. Zelfs als in het filmpje slechts onuitgesproken wordt geflirt met een eetprobleem, weten kijkers die op zoek zijn naar problematische video’s elkaar in de reactiesectie te vinden.

‘TikTok kun je een mainstream-fuik noemen’, zegt Johannes Dijkstra. ‘Daar wordt de basis gelegd voor mensen die voor het eerst met eetstoorniscontent in aanraking komen. Als de vis er eenmaal in is gezwommen, als de eetstoornis in je hoofd zit, is het risico groter dat je gaat zoeken naar groepen op andere platforms en naar andere mogelijkheden om je ziekte te voeden. Besloten kanalen op anonieme websites als Telegram bijvoorbeeld.’

Dijkstra werkt voor Spine, een ngo die samen met het Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel (ckm) sinds een jaar bezig is met het online benaderen van potentiële slachtoffers van mensenhandel, door te reageren op seksadvertenties met een persoonlijk bericht, met het doel om in contact te komen. Als iemand reageert en mogelijk onvrijwillig sekswerk doet, wordt geprobeerd een band op te bouwen om door te verwijzen naar gespecialiseerde hulpverlening.

In 2020 deed het centrum in samenwerking met GGZ Rivierduinen Ursula onderzoek naar zogenaamde pro-ana-coaches, kwaadwillenden die zich op pro-ana-websites en -fora aanbieden om jonge vrouwen te helpen slanker te worden. Wat er vervolgens gebeurt laat zich uittekenen: de coach vraagt om (naakt)foto’s om te zien of en waar je moet afvallen. Vervolgens wordt ook voorgesteld elkaar in het echt te ontmoeten en vanaf daar loopt de route naar mensenhandel. Het ckm werkte met lokprofielen die binnen korte tijd seksueel getinte voorstellen kregen.

Binnenkort gaat Spine daarom aan de slag met het benaderen van vrouwen in pro-ana-groepen. Vooralsnog kijken de hulpverleners naar specifieke websites en groepen, maar het plan is om internetters al eerder in hun reis aan te spreken, op mainstream apps zoals Snapchat en TikTok. Dat is een ingrijpende maatregel, die volgens hen nodig is omdat TikTok ernstig tekortschiet in het beschermen van de eigen gebruikers.

Het wordt nog ingewikkeld, want hoewel er contact is geweest met TikTok, zegt het ckm dat het niet gelukt is afspraken te maken over meer toegankelijkheid voor hulpverleners. Dat tot frustratie van Dijkstra.

Hij zucht wanneer hij wordt gevraagd naar de keuze van TikTok om de recovery-filmpjes juist te laten staan. ‘Als je het toelaat, als je zegt: wij zijn er ook voor deze doelgroep en zorgen dat er recovery-content is, dan moet je ook zorgen voor een goede achtervang. Dan moet je je openstellen voor hulpverlening die naar die doelgroep toegaat, ze aan hun jasje trekt en vraagt of het wel gaat. Anders ben je gewoon geld aan het verdienen over de rug van deze mensen.’

Sinds een paar jaar is TikTok in Nederland bezig met een charme-offensief. Het bedrijf nodigt journalisten en beleidsmakers regelmatig uit voor gesprekken. Sommige hulpverleners en wetenschappers hebben TikTok op de stoep gehad. ‘De dialoog aangaan’ is een bekende strategie van sociale-mediaplatforms om onder serieuze wetgeving uit te komen. Zolang TikTok het probleem erkent en zelf belooft op te lossen, houdt het de kans klein dat er boetes of strenge richtlijnen komen.

Staatssecretaris Digitalisering Alexandra van Huffelen (D66) is niet gerustgesteld dat TikTok momenteel voldoet aan alle regels die er zijn, schrijft ze in een e-mail aan De Groene en RTL Nieuws. In december heeft TikTok verbeterpunten toegezegd op het naleven van de zorgplicht van het platform, maar daar wacht het ministerie nog steeds op. Er komt ook Europese wetgeving aan die zeker jongeren op sociale media beter moet beschermen tegen schadelijke content, maar het kan nog lang duren voor die wordt doorgevoerd. Van Huffelen benadrukt dat beleid slechts een deel van de oplossing is, ‘ouders moeten ook meekijken met wat hun kinderen online doen’.

De hulpverleners van het ckm en Proud2Bme hebben intussen vooral geld en medewerking nodig om te zorgen dat ze online aanwezig kunnen blijven op de plekken waar mensen met een eetstoornis zitten. Het doel van Proud2Bme blijft om mensen naar de eigen website te krijgen voor hulp, want in hun chatgroepen is continu een moderator aanwezig om te zorgen dat de gesprekken veilig blijven. Over zulke oplossingen wil Bouman het ook graag hebben met TikTok, vertelt ze. En even leek het erop dat dat zou lukken, toen TikTok Proud2Bme begin 2022 uitnodigde voor een Zoom-gesprek. Hun werd volgens Bouman een gesprek beloofd over hoe Proud2Bme zichtbaarder zou kunnen worden op het platform, om een steviger tegenwicht te kunnen bieden aan schadelijke video’s.

Maar het gesprek bleek daar niet over te gaan. Er zaten meer belangengroepen in de chat, met zulke verschillende doelen dat Bouman en haar collega’s twijfelden of ze wel voor de juiste vergadering waren uitgenodigd. Voor een constructief gesprek was weinig ruimte, zegt ze. ‘TikTok kwam ons vooral uitleggen wat we al wisten: waar de knop zit om een schadelijk filmpje aan hun moderatoren te rapporteren.’

Lees ook

Data & Debat

Onderzoeksverantwoording bij ‘TikTok als fuik van de eetstoornis’

Eva Hofman, Timo Nijssen, Karlijn Saris en Joris Veerbeek 8 februari 2023