Het woninkje bleek een gigantische uitdragerij. Die moest ontruimd, maar daarvoor liet Gutierrez vrienden langskomen. Hij filmde hen terwijl ze, afzonderlijk, de overvolle ruimte in zich opnamen, mijmerden over lot en karakter van de dode en reflecteerden over eigen leven. Langzaam krijgt de onbekende contouren via gevonden documenten en krabbels. En foto’s, zoals die van een mooi jong stel bij hun bruiloft; van een dochtertje; van een tweede meisje dat blijkens een grafsteen overleed op haar derde. Wellicht verklaring voor eindigend huwelijk, verlies van grip op het bestaan. De ene vriend voelt zich ongemakkelijk bij zoveel chaos en controleverlies, de andere ziet juist autonomie. Bij allen het besef dat het zomaar mis kan gaan in een leven en dat er weinig rest dan spullen, en herinneringen bij dierbaren – wat deze dode zelfs niet gelukt was.
De overpeinzingen zijn soms voor de hand liggend, al zijn clichés vaak waar. Maar Gutierrez geeft wel deze onbekende iets van de aandacht die een mensenleven verdient. Plots duikt een nieuw personage op: een tachtiger die beseft dat de dood voor hem en zijn vrouw dichtbij is en die zich afvraagt wat er dan van Petertje moet worden, hun geestelijk gehandicapte volwassen zoon. Het beste zou zijn als ze gedrieën gaan. Vreemde scène die me verblufte omdat ik net de documentaire Het beste voor Kees had gezien, waarin die plotse vraag over Petertje de rode draad is in de hele film, maar dan gesteld over Kees. Die is veertiger en woont bij zijn bejaarde ouders. ‘Autist’ is inmiddels de diagnose, toen hij kind was heette dat nog ‘zwakzinnig’. Maar dan wel een die een formidabele, haast archaïsche taalbeheersing heeft, die prachtige tekeningen en maquettes maakt en die Japans leest, spreekt en kalligrafeert. Resultaat van een ontwikkeling die alleen mogelijk was door onvoorwaardelijke liefde van zijn ouders die weigerden hem in een inrichting te laten opnemen. Al kwam de verzorging voornamelijk op moeder neer die het resultaat omschrijft als ‘ik ben zijn bestaan’. Vader moest de kost verdienen voor het gezin met drie zonen en moest zich ’s avonds ‘binnenvechten’ omdat Kees moeder opeiste en vaders gezag nauwelijks aanvaardde.
Als dat rancuneus klinkt: indrukwekkend is juist de solidariteit tussen de ouders, ook in de zware beslissingen waarvoor ze komen te staan. Maar vader ziet soms scherper dan moeder de schaduwkant van de liefdemedaille. Die zich met het verstrijken van de tijd steeds meer opdringt: wat als zij er niet meer is? De film toont pogingen om een woongemeenschap voor oudere autisten te stichten. Waarbij de eisenlat hoog gelegd wordt. En, vreest de kijker, moeder desondanks onvervangbaar zal blijken. Moeder die vaststelt dat Kees gelukkig is geweest en eventueel altijd nog een eind aan zijn leven kan maken, hopelijk met goede hulp. Het is soms moeilijk sympathie op te brengen voor Kees, die volgens zijn broers ‘verwend’ is en die zelfs onwelgevallige weersomstandigheden ziet als iets wat uitgerekend hem moet overkomen. Zoals wij allen dus centrum van het heelal, maar met minder instrumenten dat te verbloemen of relativeren. Zijn woedeaanvallen, ook tegen de filmploeg, zijn briljant verwoord en soms hilarisch. Het probleem waar de tijd hem en de zijnen voor stelt is dat bepaald niet. Zo anoniem als Petertje blijft, zo indringend is dit portret van Kees. Die staat voor lotgenoten.
Diego Gutierrez, Danniel Danniel, Sporen, Ikon 2Doc, dinsdag 3 juni, Nederland 2, 22.59 uur.
Monique Nolte, Het beste voor Kees, NCRV 2Doc, maandag 2 juni, Nederland 2, 20.30 uur
Beeld: Het beste voor Kees, NCRV 2DOC (NCRV).