Televisie – Walter van der Kooi

Om de oude wereldzee - ’s zondags vanaf 10 mei, NPO 2, 20.25 uur

Reisprogramma’s in overvloed. Kwaliteit ook. In de laatste acht jaar gingen er alleen al drie Nipkowschijven naar het genre (Rob Hofs Sporen naar het Oosten; Van Dis in Afrika en O’Hanlons helden) plus een eervolle vermelding (Van Moskou tot Magadan van Jelle Brandt Corstius). Dit jaar zal de jury zich ongetwijfeld mede buigen over Dwars door Afrika van Bram Vermeulen, Onze man in Teheran(Roel van Broekhoven en Thomas Erdbrink) en Bloedbroeders (Sinan Can en Ara Halici over de Armeense genocide).

En dan hebben we nog een curieus specimen tegoed: [Om de oude wereldzee](http://www.ikonrtv.nl/programmas/omdeoudewereldzee),_ waarin George Harinck, hoogleraar geschiedenis van het neocalvinisme, Abraham Kuyper nareist. Die verloor in 1905 de verkiezingen en vertrok op zijn 68ste prompt voor een negenmaandse reis door zestien landen in een ruime cirkel rond de Middellandse Zee. Een van zijn drijfveren was ‘het raadsel van de islam’ te doorgronden en de vraag te onderzoeken welke betekenis de opkomst ervan voor christelijk Europa had.

Helmert Woudenberg leest ‘als Kuyper’ citaten uit de meer dan duizend pagina’s die hij over de reis publiceerde. Die teksten zijn uiteraard spiegel van gereformeerd denken van 110 jaar geleden, maar schuren vaak langs de actualiteit – zoals bijna elke historische tekst over brandhaarden vroeg of laat doet, want alles verandert en tegelijk is er niets nieuws onder de zon. Kuypers in de negentiende eeuw wortelend proza is licht gezwollen maar vaak beeldend en verrassend lyrisch. Notities over Roma in Roemenië en joden in de huidige Oekraïne – het levert pikante teksten op, in combinatie met deprimerende beelden van nu.

Aflevering 1 toont in Odessa al meteen dubbele actualiteit: Kuypers confrontatie daar met de Russische Revolutie van 1905 en Harincks confrontatie op afstand met de Oekraïens-Russische oorlog van 2014. Kuyper verliet Odessa destijds vanwege de onrust, maar was nog niet in Sebastopol of daar haalde de revolutie hem in. En opeens wordt de journalist die hij ook was in hem wakker. Ook Harinck bezoekt er zowel Kozakken als Krimtataren. Die is meer wetenschapper dan journalist, heeft noch het charisma van Van Dis noch het vermogen tot open, soepele gesprekken van Brandt Corstius. Het is in zekere zin ‘ouderwetse televisie’. De lijnen van toen naar nu worden soms wat geforceerd gelegd.

Maar zowel verleden als heden leveren verrassende passages en ontmoetingen op. Jammer dat de presentator alleen in kerk en bed zijn hoed afzet. In navolging van Kuyper? Die kreeg tussen Istanbul en Ankara tot zijn tevredenheid een eigen salonrijtuig aangekoppeld (hij wilde zich niet meer als politicus afficheren, maar reisde kennelijk niet graag echt incognito) maar zijn hoed waaide af. Gelukkig was een spoorwegbeambte te paard op zoek gegaan en kreeg Abraham hem bij het ontbijt terug. Turkije als seculiere staat is een lachertje, zegt een Turkse historicus: een beetje Turk is moslim en andersgelovigen zijn al lang verdreven. Een verfrissend geluid onder pasja Erdogan.

Martin Maat, Hans Hermans, Om de oude wereldzee, Ikon, acht delen.

Suriname, 5 jaar later - zondags vanaf 10 mei, NPO 2, 16..- uur

Journaliste Nina Jurna, voormalig correspondente in Suriname en onder meer schrijfster van een boek over Bouterse, reist aan de vooravond van de presidentsverkiezingen het land rond om te zien wat vijf jaar Desi heeft opgeleverd. In elk geval grote populariteit, zeker bij jongeren. Andere Tijden gaat ook naar ‘de West’ en terug naar halverwege de jaren negentig toen het kabinet-Kok de kans kreeg Bouterse te laten arresteren in Brazilië. Niet aangedurfd en bijna zelf ten val gekomen.

Bob Maclaren, Nina Jurna, Suriname, 5 jaar later. NTR, drie delen, zondags vanaf 10 mei, NPO 2, 16.- uur. Andere Tijden, Bouterse, het Haagse hoofdpijndossier, NTR/VPRO, dinsdag 19 mei, NPO 2, 21.20 uur.

Rebelse stad - maandag 11 en 18 mei, NPO 2, 20.25 uur

Regisseur Willy Lindwer heeft met het tweedelige Rebelse stadeen geschiedenis van Provo gemaakt. Over de beweging die vijftig jaar geleden begon, internationale aandacht trok en van grote invloed op was op mentaliteit, cultuur en politiek. Nog levende coryfeeën van deze ‘leiderloze’ stroming komen uitgebreid aan bod. Gezien de kwaliteiten van de maker en het onderwerp ongezien een aanrader.

Willy Lindwer, Rebelse stad, Vara, twee delen.

Toneel – Loek Zonneveld

Genesis aan zee

Regisseur en toneelmaker Johan Doesburg (1955) neemt afscheid van het Nationale Toneel in Den Haag, waar hij bijna een kwart eeuw intensief heeft gewerkt, als artistiek leider en gezichtsbepalend huisregisseur. Hij doet dat met de realisering van een lang gekoesterd plan: een voorstelling op basis van het eerste boek van de bijbel, Genesis, vijftig korte verhalen die door Sophie Kassies met krachtige meesterhand zijn bewerkt tot een vijf uur durend epos in vier bedrijven: oertijd, uitverkoren, een mens, een hoveling. De voorstelling speelt in het karkas van een toneelruimte, waar performers (elf in getal) en publiek zijn verenigd op één plek, het toneel van de verhalenwereld, met op de achtergrond het immense en nu nog lege auditorium van de wereld van muziek- en dansliefhebbers – het geheel aan de eindeloze branding, aan zee dus. In Scheveningen.

Genesis is een, laten we het maar bij de naam van de nameloze noemen, van god gegeven, verbeeldingsvolle en in feite eenvoudige voorstelling door een sterk ensemble, klein in omvang, groots in spelen. Aangevoerd door muziektovenaar Harry de Wit, die zijn beste bijdragen aan het oeuvre van Doesburg voor het laatst heeft bewaard. Geleid door een regisserend verhalenverteller. Alles komt voorbij. De schepping als kosmische instructie op micro-niveau, verdwaald in een natuurkundelokaal. Het offer van Abraham als psycho-thriller. De ark van Noach tegen de achtergrond van een rammelend huwelijk met veel opstandige kinderen en een overdosis huisdieren. De queeste en de gevechten van Jakob als identiteitstragedie. En ten slotte het nomadische broederverhaal van Jozef, in Dothan en in Egypte.

Alle voorstellingen van Genesis zijn ondertussen uitverkocht. Slechts het bestaan van een wachtlijst biedt tijdelijk troost en uitvlucht. Er wordt (misschien? hopelijk?) gedacht over de realiseerbaarheid van een reprise in het seizoen 2015-2016.

Genesis, www.nationaletoneel.nl

Televisieseries – Gawie Keyser

Silicon Valley - elke maandag en on demand bij HBO

De nerds van Silicon Valley, een serie van HBO die momenteel een tweede seizoen ingaat, krijgen soms te maken met de vraag of de mensheid ook wel béter wordt van de softwareproducten die ze maken. Even sporadisch, zo tussen de miljoenendeals door, lijkt het of de noodzaak van deze vraag zelfs voorop staat. Op deze momenten ontstaat er een interessante clash tussen technologie en menselijkheid, en zijn de grappen het leukst en werkt de serie het best.

In eerste instantie leek een show over dotcomtypes die in zitzakken op laptops werken en alleen maar ironisch kunnen praten, mij vooral dodelijk vermoeiend. En ook achterhaald, zeker na Dave Eggers’ roman The Circle (2013) waarin hij het morele failliet van Silicon Valley genadeloos blootlegt. Maar na vier afleveringen van het nieuwe seizoen ben ik om. Silicon Valley is echt goed, gemaakt als sitcom nieuwe stijl: zonder geblikte lachsalvo’s en met als vorm cinéma vérité.

De serie, van Mike Judge (King of the Hill), gaat over zes whizzkids die aan de baai van San Francisco bezig zijn met een startup waarmee ze hun product – een nieuwe vorm van datacompressie – de wereld in willen sturen. Vooralsnog werken ze vanuit het huis van de beginnende entrepreneur Erlich Bachman (T.J. Miller). Erlich, die er vooral over droomt straks de leefstijl van de superrijken erop na te houden, maakt constant ruzie met de programmeur Richard Hendriks (Thomas Middleditch), informele leider van het groepje en het brein achter Pied Piper, zoals het nieuwe product en het dotcombedrijf-in-wording heet.

Zover is het nog niet. Richard en de anderen moeten eerst een succesvolle pitch houden voor investeerders die vervolgens tot hun stomme verbazing bereid zijn blind bakken vol geld in het bedrijf te stoppen. Dat leidt ertoe dat de teamleden niet alleen morele beslissingen moeten nemen, maar dat ze ook de lessen van het recente verleden moeten laten meewegen. Want was dat nu niet preciés wat er misging tijdens de grote dotcomcrash aan het einde van de vorige eeuw, toen de waarde van dit soort bedrijfjes schromelijk werd overschat?

De ernstige ondertoon in Silicon Valley is fijn, maar nog leuker is dat de humor er zo dik boven op ligt. Grappen over het haast autistische karakter van alle hoofdpersonages zijn hilarisch. In de echte wereld lijken ze niet mee te kunnen komen. Hoe hopeloos robotachtig ze ook reageren, ze blijven gewone jongens en meisjes die verloren zijn in een snel veranderende wereld waarin het geld voor het oprapen ligt.

De ironie is dat ze snel bezig zijn zélf die nieuwe wereld te creëren. En wat voor wereld wordt dat dan? Wanneer een sollicitant tijdens een gesprek trots laat blijken dat hij eigenlijk een ‘cyborg’ is – hij heeft een pacemaker – is de weerzin bij Erlich groot, ook al is de rest van het team enthousiast vanwege zijn capaciteiten als code-schrijver. Maar de baan krijgt hij niet. De suggestie is wel dat we later meer zullen horen van die cyborg, misschien zelfs als levensgevaarlijke vijand van de stuntelende genieën van Pied Piper.

Silicon Valley, seizoen twee, is nu wekelijks en on demand te zien bij HBO