Het verdrag, dat al op zondag 20 maart in werking trad, werd met veel tromgeroffel gepresenteerd. Griekse autoriteiten moeten vanaf nu vluchtelingen terugsturen naar Turkije, de EU zal als tegenprestatie 72.000 Syrische asielzoekers per direct vanuit Turkije naar Europa brengen, en financiële hulp geven aan Turkije voor de 2,7 miljoen vluchtelingen die het al herbergt. Het aantal vluchtelingen binnen de EU zal, aldus de EU-leiders, worden ingedamd, smokkelaars zullen werkloos worden. Een mega-operatie. Hoe gaan ze dat allemaal regelen? vroeg ik me af. En zo snel? Het gaat over honderdduizenden vluchtelingen. Mensen dus. Dat dacht ook Eikelboom. ‘Het doel is: iedereen terugsturen’, vervolgt hij in Trouw. ‘Maar tegelijk mag ieder individu dat in Griekenland aankomt een asielprocedure starten en aanvechten dat hij wordt teruggestuurd. Die tweede afspraak is verankerd in het Europees recht. Hoe gaan die twee afspraken in de praktijk werken?’ Juridisch bekeken dus.

De deal zelf wankelt de eerste week al. Op maandag 21 maart zegt Selim Yenel, de Turkse ambassadeur voor de EU in Brussel, tegen de online krant EUobserver dat Turkije niet van plan is de huidige wetten, zoals afgesproken in de deal, aan te passen om het voor terug-gestuurde vluchtelingen veiliger te maken.

Op dinsdag 22 maart maakt de unhcr bekend dat ze alle werkzaamheden in de voormalige hotspots op het Griekse eiland opschort. ‘Dit is geen registratieplek meer, maar een detentie-centrum.’ Ook Stichting Vluchteling meldt om dezelfde reden niet meer met de Griekse autoriteiten samen te willen werken in het kamp Moria op Lesbos. Artsen zonder Grenzen volgt. Save the Children kondigt aan de EU voor de rechter te dagen. Op woensdag 23 maart maakt de Poolse premier Beata Szydlo bekend dat het land na de aanslagen in Brussel niet van plan is deel te nemen aan het, mede door Polen ondertekende, herverdelingsplan van de EU. Diplomaten vrezen dat meer landen in Centraal-Europa de aanslagen zullen gebruiken om niet mee te doen aan de deal.

Ondertussen zijn de opvangkampen op de Griekse eilanden al veranderd in detentiekampen. Op Twitter gaan foto’s rond van het formulier dat aangekomen vluchtelingen van de Griekse politie krijgen: ‘You have been legally arrested’, staat bij punt 1. ‘Ik heb tijdens dit bezoek niets gezien dat duidt op goede juridische hulp voor deze asielzoekers’, zegt asieladvocaat Eikelboom. Hij hoorde dat al een flink aantal een soort voorregistratie voor een asielaanvraag gedaan heeft. ‘Maar hoe het verder gaat, weet niemand, ook de officiële instanties weten het niet.’

Het aantal vluchtelingen dat met bootjes op een van de Griekse eilanden arriveerde, leek even af te nemen, aldus officiële Griekse cijfers. Maar nu het weer beter wordt, neemt dit aantal opnieuw toe. In de nacht van maandag 28 op dinsdag 29 maart kwamen achthonderd vluchtelingen aan op Lesbos, melden lokale bronnen.

De conclusie na een week: de ondertekenaars keren het verdrag hun rug toe, de uitvoering is juridisch onhoudbaar, de opvang is een puinhoop en onmenselijk, het effect is nagenoeg nihil.