WENEN – Het uit rode bak stenen opgetrokken Werkstätten und Kulturhaus (WUK) aan de Währinger Straße oogt van buiten karaktervol. Dit voormalige industriële complex werd in 1981 gekraakt en functioneert sindsdien als sociaal-culturele hotspot van Wenen. Waar in de negentiende eeuw locomotieven werden geassembleerd, bevinden zich nu galeries, een concertzaal en een filmhuis. Op de avond van 22 december vormt WUK het toneel van ein literarisch-musikalisches Ereignis der Extraklasse! – een deejay wedstrijd tussen twee immens populaire clubnachten: Bucovina Club (Frankfurt en vele andere steden) en Russendisko (Berlijn). DJ Shantel (Stefan Hantel, Frankfurt, 1968) draait vanavond tegen Wladimir Kaminer (Moskou, 1967) en Yuriy Gurzhy (Charkov, 1975) om de gunst van het danspubliek.

Vooraf draagt Wladimir Kaminer, behalve deejay ook succesauteur in Duitsland, voor uit eigen werk. Wanneer Kaminer (George Clooney-coupe, nét iets te strak zittend zwart shirt) om acht uur het podium op wandelt, ontvangt het jonge, studentikoze publiek hem als een popster. Routineus, maar met zichtbaar plezier schiet hij een spervuur van korte, hilarische verhalen af. Negen boeken publiceerde hij in mid dels, waarin Kaminer zich een bekwaam chroniqueur toont van multicultureel (veelal Russisch) migrantenleed. Het speelt zich allemaal af in Kaminers biotoop Prenzlauer Berg, de ar tis tieke wijk van Berlijn. In snelle streken serveert Kaminer steeds de tot mislukken ge doemde strevingen van zijn Russische vrienden uit als dodelijk ironische slapstick. In Duitsland werd hij hiermee een gevierd schrijver. Overigens: één van de leukste afleveringen van R.A.M was die waarin Grunberg als cryptocalvinist er maar niet in slaagde grip te krijgen op de Slavische levensgenieter Kaminer. Zelden werd Grun bergs levensvisie zo superieur gepareerd: met één opgetrokken wenkbrauw maakte Kaminer Grunbergs levensangst onschadelijk.

De sfeer is door Kaminers onmiskenbare talent en voordracht meteen goed. Opvallend: Kaminer heeft de Ostalgie ingewisseld voor verhalen die vaak over zijn gezinsleven en zijn belevenissen als sterauteur op tournee gaan. Na anderhalf uur heeft de zaal nog lang niet genoeg. Kaminer weerstaat de verleiding om nog een greep te doen uit zijn tas gevuld met vers uitgeprinte verhalen, buigt diep voor zijn publiek en stapt achter de draaitafels. Terwijl hij rommelt in de platenkoffers, begint Yuriy Gurzhy (opgegroeid in Oekraïne, maar van joods-Griekse afkomst) met de aanstekelijke mix van Russische balalaikapunk en polkaska waarmee dit tweetal emigrées de Russendisko tot één van de beroemdste clubnachten van Berlijn heeft gemaakt.

De Russen hebben niet veel platen nodig om de zaal wild aan het dansen te krijgen. Het duo zet het meteen op een melige recordpoging luchtgitaar (en luchttrombone) spelen. De bestseller auteur Kaminer lijkt ineens tien jaar jonger, zo wild en aanstekelijk springt hij achter de draaitafels mee op zijn eigen muziek. Na een uur rent er ineens een klein mannetje met een innemende glimlach het podium op. Op zijn hoofd een kolossale, ongelooflijk foute alpenmuts, gesneden uit bruin bont. Al dansend neemt dj Shantel het zelfverzekerd over van zijn Russische concurrentie. De in denderende tweekwartsmaat voortmarcherende polkapunk maakt plaats voor veelkleurige, ritmisch rijkgeschakeerde muziek uit Oost-Europa en de Balkan.

De Boekovina is een cultuurhistorisch rijke landstreek, die achtereenvolgens tot het Ottomaanse rijk, de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie en de Sovjet-Unie behoorde. Nu ligt dit voormalige kroongebied van de Donaumonarchie deels op Roemeens, deels op Oekraïens grondgebied. De familie van Shantels moeder komt uit Czernowitz, de voormalige hoofdstad van de Boekovina. Volgens de overlevering had deze stad, waar ook de bekende joodse dichter Paul Celan vandaan kwam, gedurende korte tijd een unieke, bijzonder kosmopolitische constellatie. Tot aan de wereldoorlogen floreerde het culturele leven van Czernowitz, dankzij een etnische mix van Roemenen, Hongaren, Polen, Duitsers, Oekraïners, Armenen plus een grote joodse gemeenschap. Meertaligheid was voor vele inwoners van Czernowitz niet uitzonderlijk.

In het persbericht bij zijn nieuwe cd citeert Shantel de Duitse schrijver Georg Heinzen, die schreef: «Czernowitz, centraal gelegen tussen Kiev, Boekarest, Krakow en Odessa, was de geheime hoofdstad van Europa. (…) Czernowitz was een plezierboot met Oekraïense be manning, Duitse officiers en Joodse passagiers, onder Oostenrijkse vlag op zoek naar de route tussen Oost en West. Czernowitz was een droom. Een gelukkig huwelijk tussen de Habsburgse dynastie en de Duitstalige Joodse bourgeoisie; een buitenpost van het Oostenrijks-Hongaarse rijk aan de randen van de Bess arabische steppen; een economisch en cultureel knooppunt van Oost-Europa.»

Maar dit mythologische Czernowitz, das war einmal. Na de terreur en vernietiging van de nazi- en sovjettijd resteert slechts nostalgie naar het verdwenen elan van Czernowitz. Van de grote joodse gemeenschap is vrijwel niets meer over. De muziekcultuur is nog wel vitaal, zoals te zien was in een Duitse televisiedocumentaire waarvoor Shantel naar Czernowitz toog. Verbluffende beelden van een joods zigeunerorkest dat een jong en trendy publiek weet op te zwepen met klezmer en Roemeense muziek.

Shantel groeide op met de muziek en de gerechten van de Boekovina. Na jarenlange omzwervingen in de wereld van de housemuziek bracht een vakantie in Boekovina hem terug bij die cultuur uit zijn jeugd. In 2001 gaf de schouwburg van Frankfurt hem carte blanche om clubavonden rond dit thema te organiseren in de foyer aldaar. Sindsdien is de Bucovina Club een doorslaand succes, ook buiten Duitsland begint Shantel beroemd te worden.

Belangrijk pionierswerk voor Shantels Bucovina Club werd gedaan door de Servo-Kroatische rockster Goran Bregovic, gedurende de jaren tachtig het gezicht van Bijelo Dugme, een van de meest populaire rockgroepen in voormalig Joegoslavië. Na zijn carrière als rockmuzikant ontwikkelde Bregovic zich als veelgevraagd componist van filmmuziek. Zo componeerde hij de soundtrack van Emir Kusturica’s Underground (1995), waarmee hij de muziekculturen van de Balkan bekend heeft gemaakt. In het voetspoor van Bregovic treedt nu Shantel, wiens ervaring als housedeejay ervoor zorgt dat hij precies weet hoe je traditionele muziek zo kunt produceren dat die geschikt is voor de geluidsbeleving van een eigentijds clubpubliek. Het strekt tot zijn eer dat Shantel als producer niet veel verder gaat dan het wat oppompen van het basgeluid en het verbeteren van de dynamiek. Verder laat hij de essentie van traditionele muziek helemaal intact. Accordeon, viool, trompet, klarinet en darbouka (Arabische vaastrommel) zijn bij Shantel de middelen waarmee dansenergie wordt losgemaakt. Opzwepende, onregelmatige maatsoorten die in een steeds krankzinniger versnelling schieten. In welke club laat de deejay zijn publiek de climax bereiken door middel van een minutenlange, duizelingwekkend virtuoze solo van de Bulgaarse klarinetbeul Ivo Papasov? Waar gaat de crowd los op traditionele stijlen als hora en cocek? Maar naast de traditie draait Shantel ook verwante, moderne groepen, zoals OMFO (Our Man From Odessa) en Balkan Beat Box, die nog veel verder gaan in hun rusteloze mix naar de ultieme dansmuziek. Baslijnen, direct aan Jamaïcaanse reggae ontleend, worden tegenover Balkanblazers gezet, met onweerstaanbaar resultaat.

Inmiddels valt op hoe goed er wordt gedanst op de ingewikkelde ritmes die deze muziek vaak typeren: de vrouwen hebben precies de juiste Oost-Europese pasjes en zelfs buikdansbewegingen te pakken. Als een Duitse jongen, met zoveel uitbundigheid geconfronteerd, dit denkt te kunnen beantwoorden met een aan MTV ontleende poging tot gangsterrap-choreografie valt ineens goed op hoe rauw, ja bijna pornografisch die beeldtaal inmiddels is ge worden. Vergeleken met de subtiele heup bewegingen van de Roemeense en Hongaarse meiden detoneert zijn machopose volkomen.

Op het hoogtepunt van de nacht staan op het podium rondom Shantel, Kaminer en Gurzhy bijna meer mensen dan in de zaal. Aan Shantel is het hedonistische, postmoderne credo «God is a deejay» helemaal voorbij gegaan: met een aanstekelijke oprechtheid is Shantel de schaamte voorbij en doet de dansjes mee of grijpt naar de microfoon om hartstochtelijk vals mee te zingen met een van zijn hits. De deejay als mens.

Naarmate de nacht vordert – Kaminer heeft inmiddels als vader en echtgenoot al lang zijn hotel opgezocht – begint de wodka, die door Shantel wordt uitgedeeld aan het publiek (en, heel vilein, aan de Berlijnse concurrentie) zijn tol te eisen. Shantel en Gurzhy beginnen allebei steeds slordiger te draaien: twee keer achter elkaar hetzelfde nummer (de grootste dee jay zonde) vormt geen uitzondering. De Roemeense schone die al de hele avond pal naast Shantel sensueel staat te dansen vormt een interessantere uitdaging dan het mengpaneel. De deejay met de alpenmuts verliest zich volkomen in een dansje of drie, nou vooruit: vier met deze schoonheid.

Het publiek is inmiddels liederlijk dronken van de gratis verstrekte wodka en zo te zien ook nog van wat andere stimuli. Volkomen verzadigd van zoveel opruiende muziek strompelt de een na de ander de zaal uit, de koude Weense nacht in. Tegen het ochtendgloren oogt WUK als een tableau vivant waarop Tony Gatlif (de Algerijnse regisseur van prachtfilms als Latcho Drom, Vengo, Gadjo Dilo en Exils) het patent lijkt te hebben. De euforie is aan het wegsterven en raakt steeds meer vermengd met een zich krachtig manifesterende melancholie. Een monumentale, louterende vorm van jubeltreurnis – met diverse, loodzware spijkers in je kop.

Shantel, Bucovina Club, deel I en II

(Essay Recordings)

Kaminer/Gurzhy, Russendisko, deel I en II; Russensoul, Radio Russendisko (Trikont/Konkurrent)

Door op deze link te klikken http://www.groene.nl/modules/muziek/BorinoOro.mp3 is gratis een Bucovina Club-klassieker te downloaden

artiest: Shantel

titel: «Borino Oro»

cd: Shantel, Bucovina Club Volume II

label: Essay Recordings

klik hier voor een foto van dj Shantel
>foto

cd-tips

Shantel, Bucovina Club, deel I en II (Essay Recordings)

Balkan Beat Box, idem (Essay Recordings)

OMFO, Trans Balkan Express (Essay Recordings)

Boban Markovic Orkestar feat. Marko Markovic, The Promise (Piranha/Music & Words)

Frank London’s Klezmer Brass All Stars, Carnaval Conspiracy (Piranha/Music & Words)

Kaminer/Gurzhy, Russendisko, deel I en II, Russensoul, Radio Russendisko (Trikont/Konkurrent)

Amsterdam Klezmer Band, Son (Connecting Cultures)

links
http://www.bucovina.de/
http://www.russendisko.de/
http://www.wuk.at/