Televisie – Walter van der Kooi

Een bijzondere film van Peter Delpeut. In Voor de dans – Dedicated to Dance’ legt hij repetities van dansgezelschap LeineRoebana vast. Maar dat in uitzonderlijke uitsnede: de camera registreert gezichten, nek en schouders van de zes dansers. En hij doet dat, zeker in het begin, op momenten dat de danser zich concentreert op dat wat zij/hij gaat doen. Wat het verwonderlijk effect heeft dat je de uitvoerend kunstenaar ziet dénken over beweging en ritme vóór het bewegen zelf. Wat de theaterbezoeker uiteindelijk in een uitvoering te zien krijgt en daardoor als ‘vanzelfsprekend’ zoniet ‘onvermijdelijk’ resultaat van een afgesproken proces beschouwt, komt eerst tot stand via de hersens die het lichaam aansturen en via trial and error. Je ziet in een lange rij close-ups soms lichte ontevredenheid met het resultaat, het opnieuw proberen en concentreren en het zoeken. Op zijn beurt is de film een choreografie, met voorzichtige opbouw van gedachte gevolgd door beweging tot aan een soort trance waarin die bewegingen autonoom lijken te worden. Je hoort toenemend geluid, hijgen, voeten over de onzichtbare vloer. Het ritme versnelt. Dans die alleen dans uitdrukt. Het genot van de beweging ook: ‘moveo ergo sum’. Er is toename van heftigheid en pas in het laatste deel gaan de uitsnedes van afzonderlijke gezichten over in interactie tussen die gezichten en arm- en handbewegingen. En ontstaat een soort tederheid. Camera (Stef Tijdink), montage (Menno Otten) en de muziek van Die Anarchistische Abendunterhalt (accordeon, klarinet, cello, contrabas) zijn fascinerend. Filmkunst over danskunst.

Peter Delpeut, Voor de dans – Dedicated to Dance, NTR Het uur van de wolf, donderdag 12 november, NPO 2, 23.00 uur

Kees Vlaanderen mocht filmen in het detentiecentrum Rotterdam waar vreemdelingen werden opgesloten in afwachting van beoogde uitzetting. ‘Werden’, want uitgerekend nu de documentaire wordt uitgezonden is de instelling overgeheveld naar Zeist in verband met de toestroom van vluchtelingen. Wat dat voor personele samenstelling en/of beleid betekent weet ik niet, maar het resultaat blijft interessant. Wie alle grenzen open wil zal schande spreken van opsluiting van mensen die geen enkele wetsovertreding hebben begaan buiten illegaal verblijf hier. Om 8.15 uur worden geïnterneerden vriendelijk gewekt en gaat de celdeur open, om 17.00 uur worden ze weer ingesloten. Altijd is er camerabewaking. De voornaamste bezigheid is wachten. Wachten tot ze in het hardste geval onder marechausseebegeleiding uitgezet worden naar hun land. Of tot de detentie wordt opgeheven met de sommatie het land binnen 24 uur te verlaten – omdat nog altijd onduidelijk is wat het land van herkomst is, of omdat dat land hun terugkeer weigert. Meestal het begin van een nieuwe periode van illegaal bestaan. Wie de grenzen potdicht wil zal schande spreken van de vriendelijke bejegening, het geduld, de erkenning van elementaire rechten. Het systeem is een bizarre paradox. Waar sommige gedetineerden zich met een mix van ideologische argumenten en eigenbelang tegen afzetten. En waar anderen begrip voor hebben of zelfs waardering. Wie de gevangenispraktijk in het thuisland heeft ervaren kan blij verrast zijn over getoond respect door bewakers. En behoorlijke gezondheidszorg op prijs stellen. Neemt niet weg dat lang niet alle professionals de natuurlijke en strategische hoffelijkheid van de directeur hebben. En dat sommige gedetineerden beduidend minder waardering voor het Hollandse systeem en zijn bewakers tonen. Sommige gesprekken tussen functionarissen en gedetineerden zijn aangrijpend. Sommige personages hartveroverend. Een inzichtgevende, genuanceerde film.

Kees Vlaanderen, Het uiterste middel: Vreemdelingen in bewaring, Human, dinsdag 17 november, NPO 2, 23.00 uur.

Popmuziek – Leon Verdonschot

Le Guess Who?

In acht jaar uitgegroeid tot een van de spannendst programmerende festivals van Nederland. En waar het locaties betreft, een festival zoals dat er eigenlijk zou moeten uitzien: verspreid over en opgenomen door de stad. Van alle zalen in het nieuwe TivoliVredenburg tot het oefenruimtecomplex van DB’s, van Theater Kikker tot Ekko, van de Janskerk tot kleine optredens op het Wolvenplein-terrein, waar nog steeds de gevangenis van Utrecht is gevestigd, maar ook inmiddels het restaurant van coffeebar The Village. Op Le Guess Who? staat traditioneel het meer gedurfde en uitdagende segment van de avant-gardistische popmuziek. Het festival was ooit geïnspireerd door het muziekklimaat in Canada en dan met name Montreal, maar de programmering van vooral Canadese bands is stilaan losgelaten. Bijzonder dit jaar is de prominente rol die het Amerikaanse Sunn O))) is toebedeeld: de band die al bijna twintig jaar uiterst vernuftig de donkerste metal combineert met de duisterste ambient, is de gastheer en programmeur van haar eigen programmaonderdeel, dat zich uitstrekt over alle vier de dagen.

19-22 november, onder meer in TivoliVredenburg, Ekko en De Helling;leguesswho.nl

Speedfest

Dat andere uit de kluiten gegroeide, interessante alternatieve festival van Nederland. Wat Sunn O))) op Le Guess Who? dit jaar vier dagen mag doen, doen de drie leden van de Eindhovense rockband Peter Pan Speedrock ieder jaar: hun eigen feestje organiseren, zichzelf daar boeken, en al hun favoriete bands. Het tienjarig jubileum van het festival dat, behalve om de programmering, bekendstaat om zijn uitbundige consumptie van (onder meer) bier, heeft enkele erg grote namen kunnen binnenhalen: het baanbrekende Refused geeft er haar enige Nederlandse show ter ere van comebackalbum Freedom, de puntige Canadese blufrocker Dank Jones staat eindelijk geprogrammeerd op het festival waar hij als geen ander thuis hoort, de veteranen van The Dicators (‘They’re older than the Ramones’) staan er, net als de volstrekt doorgefokte Americana van de Legendary Shack Shackers, een van de meest opwindende live-bands die ooit werden voortgedreven door een banjo en mondharmonica. Die band loopt pas iets na enen het podium op. Want dat is veranderd aan Speedfest: de roemruchte afterparty, waar toch al de helft van de bezoekers op aanwezig was, is geschrapt: het programma gaat simpelweg door tot tien over drie. Al zal de harde kern van de bezoekers daarna nog steeds op zoek gaan naar een after-afterparty.

21 november, klokgebouw Eindhoven, 13.30-3.10 uur

Justin Timberlake

Het grootste talent dat een boyband ooit heeft voortgebracht, is Justin Timberlake, ooit beroemd geworden als lid van de inmiddels vergeten hitmachine NSYNC, uit de naargeestige congresstad Orlando. Akkoord, Robbie Williams (ex-Take That) is eveneens een groots entertainer, maar wie nog enige twijfels had over de muzikale talenten van Timberlake, die zou moeten kijken naar zijn wervelende optreden samen met Chris Stapleton tijdens de Country Music Awards vorige week:

Film – Gawie Keyser

Tijdens het bekijken van A Perfect Day van Fernando León de Aranoa en Ice and the Sky van Luc Jacquet merkte ik dat ándere films en verhalen haast ongemerkt en ongevraagd bij mij opkwamen, respectievelijk M*A*S*H van Robert Altman en allerlei Jules Verne-achtige avonturen.

In de twee hoofdrolspelers in A Perfect Day herleven Hawkeye Pierce en Trapper John, hoofdpersonages in Robert Altmans film M*A*S*H (1970) en in de gelijknamige televisieserie van Larry Gelbart die jarenlang op televisie te zien was. Net als in de serie gaan humor en tragedie hand in hand in A Perfect Day, de eerste Engelstalige film van de Spaanse regisseur De Aranoa. Dat pakt hoofdzakelijk goed uit.

Benicio del Toro en Tim Robbins spelen de rollen van hulpverleners die zorgen voor veilige sanitaire voorzieningen voor de bewoners van kapotgeschoten dorpjes ‘ergens op de Balkan’ midden jaren negentig aan het einde van de oorlog. Wanneer ze de opdracht krijgen een lijk uit een waterput te verwijderen, stuiten ze op allerlei obstakels, om te beginnen een kapot touw. En in deze omgeving blijkt een touw niet zo makkelijk te vinden. De eigenaar van een winkeltje zegt dat ze touw nodig hebben om mensen op te hangen; de bewaker van een uitkijktoren wil niet dat ze het touw van zijn vlaggenstok gebruiken, want die vlag moet wapperen.

Ondertussen arriveert er een bloedmooie vrouw die ‘conflictanalyse’ komt doen, maar daar nooit aan toe komt. Tussendoor schertsen Del Toro en Robbins dat het een lieve lust is (‘Is she from Models Without Borders?’), zodat Pierce en Trapper van de televisieserie vrolijk het hoofd van de kijker binnenwandelen, in ieder geval bij mij.

Toch valt A Perfect Day door de sterk wisselende toon tegen. Misschien heeft het ermee te maken dat het schakelen tussen humor en tragedie niet zo soepel verloopt als bij Altman en Gelbart. Niettemin, Del Toro en vooral Robbins (die eerder met Altman samenwerkte) zijn altijd leuk. En er zijn een of twee prachtige scènes waarin een oud vrouwtje geduldig achter haar koeien aan wandelt – midden in een gebied vol landmijnen.

Dan Jules Verne in de documentaire Ice and the Sky: Claude Lorius is een Franse wetenschapper die beroemd is geworden omdat hij als eerste waarschuwde tegen de opwarming van de aarde. Dat kwam nadat hij allerlei ontdekkingen had gedaan tijdens jarenlang onderzoek op Antarctica.

Maar kwantitatieve wetenschap is er verder nauwelijks. Jacquet, die eerder de Oscar winnende documentaire March of the Penguins maakte, verruilt zonder blikken of blozen nuchter denken voor spanning en avontuur, Jules Verne-stijl. Dat begint al met de vertelstem. Die is niet van Lorius zelf, die eerst als oude man en later als jonge wetenschapper in beeld komt in archiefmateriaal, maar van een stemacteur. En die kan er wat van. Trillend van opwinding vertelt ‘Lorius’ hoe hij in de jaren vijftig als jongeman een wereld meemaakte die geobsedeerd raakte door technologie en vooruitgang, van de landing op de maan tot onderzeeërs die de diepste zee van onze planeet verkennen, zo diep, dames en heren, als twintigduizend mijlen!

Inderdaad, dit is het soort avontuur dat Verne had kunnen schrijven: wetenschappers op zoek naar natuurkundige geheimen trotseren allerlei gevaren. Wie de film op deze manier bekijkt, heeft een fijne tijd. Wie harde cijfers verwacht, komt van een koude kermis thuis.

A Perfect Day en Ice and the Sky zijn vanaf 12 november te zien

Toneel – Loek Zonneveld

Bambi Nul

De een zet een plaat op: Bach.

Dan volgen een reeks ‘toevallige’ straatontmoetingen. Van mannen die elkaar misschien (?) van vroeger (?) kennen of iets (?) in elkaar herkennen (?). Uit het een volgt het ander – komt een man bij de dokter, maar eh… wie is hier precies de dokter? En hoezo die opwinding over puur bronwater? Zit er iets in?

Jochem Stavenuiter en Paul van der Laan, met hun dramaturg Marijn van der Jagt als altijd aan hun zijde (samen de harde kern van de ‘mime-troep’ Bambie), hebben eerst een boek over hun gezamenlijke podiumgeschiedenis gemaakt (Bambie-boek, 2014). Ze keren nu terug naar een soort nulpunt van een optreden. Werklicht, een koffergrammofoon, een stapel boeken uit een zojuist opgeheven filiaal van de bieb, een zieltogende plant en twee uit elkaar vallende schommelstoelen van de rommelzolder. Of, zoals de Spaanse Renaissance-schrijver Lope de Vega ooit de minimale middelen van de toneelmaker omschreef: Twee plankieren en één hartstocht.

Het is, om kort te gaan, van een van God gegeven schoonheid, in een van Bambi vergeven eenvoud. Na afloop dacht ik voor de zoveelste keer: welke waanzin moet de boven ons gestelden hebben bevangen om deze pure performers uit het theaterlandschap te flikkeren?

Hoe dan ook: gaat dit zien! En haast U! Het kan maar even.

Bambi Nul, t/m zaterdag 14 november in Frascati 3, 21.00 uur, theaterfrascati.nl

Beeld: Scènes uit Voor de dans. Foto’s Stef Tijdink.