Na de Zesdaagse Oorlog in 1967 was Israël de Westoever, Oost-Jeruzalem, Gaza en de Golanhoogte rijker. De Groene Lijn die vanaf 1948 de grens met Jordanië had gevormd, verdween van de kaart. Veertig jaar later is de verwarring over grenzen en grondgebied nog net zo groot als in 1967. Elke kaart is immers een politiek statement. De bruikbaarheid is daaraan ondergeschikt.

Hij ziet er zo onschuldig uit, de Israëlische A Carta Nature Reserves Map uit 2007. Zachtgeel vlijt de kust zich tegen het frisgroen van de heuvels, doorsneden door het dieppaars, de kleur voor ‘300 m. onder de zeespiegel’, van de Jordaanvallei. Grillig gevormde steden worden door een overzichtelijk netwerk van wegen verbonden. Een gestileerd boompje duidt de natuurreservaten aan.

Pas bij beter kijken komt de vervreemding: waar zijn de Palestijnse gebieden? Waar is de Groene Lijn en waar de muur? De A-zones (volledige Palestijnse autonomie) blijken vrijwel onzichtbaar gearceerd. Als eilandjes drijven ze in de grote zee van Israël. De rest ontbreekt. Geen spoor van de muur of de Groene Lijn, hoewel de kaart nog geen half jaar oud is.

‘Er zit werkelijk niets achter’, verklaart Shay Hausman, directeur van A Carta Maps, ‘het is gewoon een beslissing van de redacteur geweest. De kaart gaat over natuurreservaten en hij vond het niet nodig om dit soort informatie te vermelden. We houden ons hier met geen enkele vorm van politiek bezig. De Groene Lijn is bovendien geen fysiek element en ook geen grens, dus waarom zouden we die vermelden?’ Maar de muur dan, die is toch heel fysiek? Hausman ontkent dat het weglaten ervan de bruikbaarheid vermindert. Als je richting Jordaanvallei rijdt kom je de roadblocks en de muur immers vanzelf tegen. Geen Israëliër trouwens die dat doet.

Voor de Israëliërs die dat wél doen, de kolonisten, maakte A Carta in 2005 de speciale Safety Map van de Gazastrook, Judea en Samaria. Hier geen zachte tinten en gestileerde boompjes. In hardgeel springen tekstbalken met ‘emergency hotline’ de kijker tegemoet. Iets kleiner zijn de zwarte ballonnetjes met ‘Medical Clinic’ en de rode met ‘Rescue Service’. Gele cirkels met een ster markeren de politiebureaus. Er zijn twee soorten wegen: rode (Geen toegang – Gevaar) en groene (Open voor normaal verkeer – Check van tevoren).

Hausman: ‘Deze kaart is gemaakt na de lynch in Ramallah.’ Hij doelt op een bekend verhaal: twee reservisten zouden tijdens de intifada de verkeerde afslag hebben genomen en werden slachtoffer van een woedende menigte die net een aantal Palestijnse slachtoffers van Israëlisch geweld had begraven. ‘Er was toen veel vraag naar zo’n kaart’, vervolgt Hausman, ‘als commerciële organisatie geven wij daar gehoor aan.’ Ondanks het einde van de intifada en de sterk veranderende veiligheidssituatie is de kaart nooit geactualiseerd. ‘Een update maken kost geld’, verklaart Hausman. ‘Maar op onze wegenkaart staat wel alle informatie. Ook die over de muur.’

Toch is de informatie voor het maken van kaarten nooit eerder zo toegankelijk geweest. In 1996 nam het Amerikaanse Congres een wet aan waarmee satellietfoto’s werden vrijgegeven voor commercieel gebruik. Google Earth (in eerste instantie met een restrictie op de resolutie voor Israël) werd een groot succes. Via het beeldscherm lag de hele wereld plotseling binnen ieders handbereik. In combinatie met gps- en gis-systemen en luchtfoto’s zijn er weinig geheimen meer overgebleven. Alles lijkt beschikbaar voor een objectieve kaart van Israël en de Palestijnse gebieden.

‘Een objectieve kaart van Israël? Onmogelijk!’ stelt Noga Collins-Kreiner, die in Haifa promoveerde op moderne kaarten van Israël. ‘De enige objectieve kaart is een wit vel papier. Het idee van de kaart als gebruiksvoorwerp is al lang achterhaald. Kaarten zijn veel vaker onderdeel van een groter discours en een illustratie van de macht. Mijn onderzoek laat zien dat iedere toeristische kaart zijn eigen politieke verhaal vertelt. Iedere Israëliër heeft zijn eigen kaart.’

Ze vouwt een kaart open en wijst de verhaalelementen aan: ‘Een van de gevoeligste is de Groene Lijn, de staakt-het-vuren-lijn van 1949.’ Tot 1967 was deze lijn de grens tussen Israël en Jordanië. Na de Zesdaagse Oorlog verdween hij van de kaart. Tien jaar geleden, tijdens ‘Oslo’, kwam hij weer terug op de internationale kaarten. Buiten Israël wordt de Groene Lijn gezien als de grens van de toekomstige Palestijnse staat en als de lijn waar de bezette gebieden beginnen. Veel Israëlische kaarten noemen de Westoever echter nog steeds Judea en Samaria en vermijden iedere aanduiding van een grens tussen Israël en de bezette gebieden.

December vorig jaar veroorzaakte de minister van Onderwijs, Yule Tamir, een politieke rel met haar besluit om in aardrijkskundeboeken de Groene Lijn terug te brengen. Heel rechts Israël was ontzet: Likoed vaardigde een motie van wantrouwen uit en sommige rabbijnen spraken van een ‘Oorlogsverklaring tegen de Allerhoogste’. Zelf benadrukte de minister dat haar enige motivatie was dat het afgelopen moest zijn met de onwetendheid waarmee Israëlische kinderen opgroeien.

De heftige reacties op Tamir verbazen Collins-Kreiner niet: ‘Er zijn nog steeds veel mensen die Israël het liefst als een heel en onverdeeld land zien weergegeven. Kaarten tonen niet alleen de werkelijkheid, ze vormen deze ook. Als de Groene Lijn getekend is gaan kinderen op den duur ook in twee landen geloven.’

En de muur? Wat doe je zonder Groene Lijn met een fysiek element dat er zo’n nauwe relatie mee heeft? Voor Israëliërs die geen kolonisten zijn, is het verboden om aan de kant van de Westoever te komen, omdat het leger geen verantwoordelijkheid voor ze wil dragen, en voor Palestijnen is de Israëlische kant verboden, tenzij ze een identiteitsbewijs van Oost-Jeruzalem hebben. Wordt met het weglaten van zo’n belangrijk element de waarheid van de kaart geen geweld aangedaan?

‘De muur is niet echt een muur, slechts tien procent is muur, de rest is een hek’, antwoordt Collins-Kreiner. ‘Bovendien, wat betekent “fysiek”? Twee jaar geleden was er niets en misschien is er over twee jaar ook wel niets meer. De muur is een soort wezen waarvan niemand nog weet wat het is en wat het zal worden.’

Om haar woorden kracht bij te zetten, roept ze vier collega’s. Er ontspint zich een levendige discussie tussen de geografen, maar ze worden het eens: de muur is een tijdelijk element. Dat zegt de regering. Dat hopen ze zelf ook. En tijdelijke elementen zet je niet op een kaart. Dat behoort tot de eerste dingen die beginnende cartografen leren.

Een organisatie die de muur wel op de kaart zet is ocha (United Nations Office for the Co-ordination of Humanitarian Affairs). Trots laat Abu Kubi, hoofd van de gis-afdeling, zien hoe informatie over toegankelijkheid van wegen, uitbreidingen van nederzettingen, roadblocks en de muur als extra layer in Google Earth verschijnt (www.ochaopt.org). Bij iedere wegblokkade popt een banner op, waarin een foto en aanvullende informatie. ‘Zo kan iedereen zelf controleren of onze gegevens kloppen.’

‘De situatie is zeer gecompliceerd’, licht Abu Kubi toe: ‘Onze taak is om alle elementen te laten zien, zodat mensen daarop kunnen reageren en gefundeerde beslissingen kunnen maken. Zelfs topambtenaren van het Israëlische ministerie van Defensie zijn niet altijd precies op de hoogte. Toen we begonnen met deze kaart hadden we zevenhonderd wegblokkades aangegeven. Defensie was zeer verontwaardigd en zei dat het er maar tweehonderd waren. Er kwamen gesprekken, we lieten onze veldwerkers gegevens checken, Defensie controleerde opnieuw en uiteindelijk kwamen we uit op ruim zeshonderd.’

B’tselem, een Israëlische mensenrechtenorganisatie, gebruikte de kaart van ocha voor hun Forbidden Roads Map. In drie kleuren is de toegankelijkheid voor Palestijnen van de wegen op de Westoever weergegeven: verboden, beperkt toegankelijk en toegestaan. ‘Er is geen wettelijke basis voor dit wegenbeleid’, zegt Sarit Michaeli, pr-manager: ‘Omdat het bezette gebieden zijn gelden alleen militaire decreten. De wegen vallen hier niet onder, de toegankelijkheid wordt door de commandant ter plaatse bepaald. Het argument is veiligheid, maar het is tegen alle internationale wetgeving. Het is pure discriminatie omdat het toegankelijkheid afhankelijk maakt van etniciteit.’

Denkt Michaeli ook dat een objectieve kaart van Israël onmogelijk is? Michaeli gaat rechtop zitten en wijst naar de ocha-kaart aan de wand: ‘Natuurlijk is een objectieve kaart van Israël mogelijk, alle grenzen zijn met internationale wetgeving vastgelegd. Er is geen enkele verwarring over de feiten, het is alleen een kwestie van politiek. En wij zullen er alles aan blijven doen om dat duidelijk te maken.’

………………………………………………………………………………………………………………..

Forbidden roads

Nature Reserves Map (2007)

Kaart van OCHA (VN 2007)

Safety Map