Nederland wil, als EU-voorzitter, dat de lidstaten de veroordeling van mensenrechtenschendingen laten prevaleren boven economische belangen, maar krijgt telkens het deksel op de neus.
Ook in het hoog opgelopen conflict met Iran, dat ontstond toen een Duitse rechtbank Irans hoogste kringen schuldig bevond aan de moord op vier opposanten van het bewind. De lidstaten riepen hun ambassadeurs schoorvoetend terug. Griekenland negeerde de diplomatieke maatregel.
Afgelopen dinsdag besloten de EU-ministers onder leiding van Van Mierlo dat de ‘kritische dialoog’ met Iran tot nader order werd opgeschort, maar dat de ambassadeurs weer konden terugkeren. Toen echter bleek dat Iran de Duitse en Deense ambassadeurs niet meer terug wilde, riep Van Mierlo de lidstaten op hun vertegenwoordigers thuis te houden. Maar de Italiaanse ambassadeur had zijn post in Iran alweer ingenomen.
Dat is de derde keer in een maand dat de EU geen vuist maakt tegen mensenrechtenschendingen. Eerder torpedeerde Frankrijk (gesteund door Italië, Duitsland en Spanje) een motie tegen China en wilden de EU-ministers de optie op een toekomstig lidmaatschap van Turkije (springplank naar het Midden-Oosten) openhouden.
De miskleunen op het gebied van riskante vredesoperaties (Albanië, Bosnië) zijn bekend, maar dat Europa het zelfs bij iets ‘softs’ als de mensenrechten laat afweten, geeft te denken.
Als het beleid nu al zo slap is, wat moet er dan van worden als Oost-Europese landen met een minder sterke mensenrechtentraditie in de Unie worden opgenomen? Netwerk toonde de erbarmelijke omstandigheden in een Roemeense gevangenis. Tientallen mensen in één cel, een middeleeuws aandoend regime. ‘Als u met mij wilt converseren over uw land, toon mij dan eerst uw gevangenissen’, zei Churchill eens.
Tijdens de Top van Amsterdam in juni wordt onder meer gepraat over de uitbreiding van de Unie met landen als Roemenië en Turkije, en over het gemeenschappelijke buitenland- en veiligheidsbeleid, waaronder de mensenrechten ressorteren. Werk aan de winkel dus, maar je kan er vergif op innemen dat nationale koehandel een eensgezinde principiële stellingname verhindert.
Misschien moet de Unie maar zwijgen over mensenrechten. De afgelopen maand werd pijnlijk duidelijk hoezeer de EU nog een conglomeraat is van nationaal georiënteerde regeringen. Onmin over iets eenduidigs als de Universele Rechten van de Mens leidt buiten de Unie tot hoongelach: afgelopen week vermoordden Chinese beulen weer enkele Oeigoerse separatisten en startte Turkije weer een offensief tegen de Koerden. Ongestraft.