Het is begin 2021 en de situatie aan de Europese buitengrens is om te huilen. In Bosnië, aan de grens met EU-lid Kroatië, is vlak voor Kerstmis het vluchtelingenkamp in Lipa afgebrand; veertienhonderd mensen zijn sindsdien dakloos. De brand was aangestoken door bewoners nadat hulporganisaties waren vertrokken uit protest tegen de slechte omstandigheden. Lokale en regionale autoriteiten verzetten zich tegen een nieuwe opvangplek. Honderden vluchtelingen slapen nu zonder eten bij temperaturen onder nul op straat of in onverwarmde verlaten gebouwen.
Op de Griekse eilanden vernikkelen vluchtelingen van de kou en nattigheid in onverwarmde tenten. Het slechtst is de situatie in Kara Tepe op Lesbos – het nieuwe kamp dat is opgebouwd na het afbranden van het Moria-kamp – waar meer dan zevenduizend mensen wonen. Na dagen van regen stonden de tenten half december, soms zelfs zonder bodem, vol water en modder. Er zijn niet genoeg douches en toiletten, van warm water is geen sprake.
Op 1 januari bezocht de Griekse premier Lesbos en bedankte daarbij de Griekse kustwacht voor de ‘job well done’: er kwamen in 2020 83 procent minder vluchtelingen aan land. Hoe dat kwam? De Griekse kustwacht sleept vrijwel dagelijks boten vol vluchtelingen en migranten terug naar Turkse wateren. Aegean Boat Report noteerde 321 pushbacks in 2020, vaak gepaard gaand met mishandeling; 9741 kinderen, vrouwen en mannen werd zo het recht ontzegd asiel aan te vragen. Er zijn overtuigende bewijzen dat Frontex, het grenswachtagentschap van de Europese Unie, betrokken is bij deze illegale pushbacks.
De EU blijft mensen in groten getale terugsturen naar Libië. In 2020 ging dit om meer dan elfduizend vluchtelingen en migranten, terwijl VN-rapporten aantonen dat zij terechtkomen in zogenaamde ‘martelkampen’. Ze lopen reëel gevaar op detentie, misbruik, mishandeling, mensensmokkel, uitbuiting, afpersing. Volgens het iom zijn de omstandigheden van migranten in de overvolle detentiecentra in het afgelopen jaar alleen maar verslechterd.
In 2020 stierven ten minste 1152 mensen op de Middellandse Zee, aldus het iom. Tel daar bovenop de 601 getelde doden die vanaf West-Afrika via de Canarische Eilanden naar Europa probeerden te komen en de 86 getelde doden op het Europese continent, voornamelijk op de Balkan, dan komen we op ten minste 1839 mannen, vrouwen en kinderen die in het afgelopen jaar hun leven verloren op weg naar Europa. Daarmee is de Europese grens nog steeds verreweg de dodelijkste grens ter wereld.