Dit is een nieuwsbericht naar aanleiding van de verschijning van een rapport over Frontex. Het grote achtergrondverhaal dat Irene van der Linde schreef over dit onderzoek naar de grensbewakingsorganisatie vindt u hier.
‘Er bestaat een innige band tussen de wapen- en veiligheidsindustrie en Frontex’, zo blijkt uit het rapport ‘Lobbying Fortress Europe’ van Corporate Europe Observatory (CEO), een onafhankelijke organisatie in Brussel die onderzoek doet naar de invloed van lobbywerk op Europese instellingen. Fundamentele mensenrechten worden daarbij door het Europees Grens- en Kustwachtagentschap genegeerd. Samen met een paar andere internationale media kreeg De Groene Amsterdammer de achterliggende Frontex-documenten in handen. ‘Frontex heeft zich ontwikkeld tot een oncontroleerbaar beest’, zegt CEO-onderzoekster Luisa Izuzquiza.
Het Europees Grens- en Kustwachtagentschap is de afgelopen jaren uitgegroeid tot het grootste en duurste agentschap van de Europese Unie. Sinds 2015, het jaar van de zogenaamde EU-vluchtelingencrisis, dijde zowel het budget, de staf en de macht van Frontex uit. In 2019 kreeg het agentschap een budget van 5,6 miljard euro, een leger van tienduizend eigen grenswachters, een uitbreiding van macht en mandaat, het kreeg de mogelijkheid om zelf materiaal aan te schaffen, zoals boten, auto’s, vliegtuigen, drones, radars, waarmee het niet langer afhankelijk was van de contributies van de lidstaten. En een lang gekoesterde wens ging in vervulling: in januari dit jaar presenteerde het de eigen uniformen voor de Frontex-grenswachters – de eerste geüniformeerde dienst in de geschiedenis van de Europese Unie.
‘Dit was niet alleen een verwerkelijking van de wensen van Frontex’, schrijven de onderzoekers van CEO. ‘Ook de droom van de veiligheidsindustrie die al sinds 2010 pleiten voor een grensmacht op EU-niveau met precies deze mogelijkheden kwam uit.’
Wat hierbij echter achterbleef, was de democratische controle. Effectieve controle- en verantwoordingsmechanismen ontbreken in de structuur van Frontex of worden stelselmatig genegeerd. Zo verklaarde Frontex in 2018 op vragen over hoe het agentschap omging met lobbyisten vanuit het Europees Parlement, dat het alleen lobbyisten ontmoette die geregistreerd waren bij het EU-transparantieregister en dat daarvan jaarlijks een overzicht verscheen op de website van het agentschap. ‘Er zijn in 2017 geen bijeenkomsten geweest’, zei Frontex vervolgens.
Dit statement was volgens Luisa Izuzquiza het startpunt voor het CEO-onderzoek. ‘We wilden weten of dit echt klopte’, zegt ze tijdens een Zoom-interview. Ze begonnen documenten op te vragen – via de Europese wet openbaarheid van bestuur. Het kostte, naar eigen zeggen, eindeloos veel geduld en doorzettingsvermogen omdat constant obstakels werden opgeworpen, maar na een jaar hebben ze nu honderveertig documenten in handen. ‘Die laten een beeld van Frontex zien als een machtig en goed uitgerust EU-grensbewakingsagentschap’, aldus het rapport, ‘wiens hechte relaties met de wapen- en beveiligingsindustrie bijeen worden gehouden door een gezamenlijke wens: sterkere en betere toegeruste fysieke grenzen, met agressieve controle voor iedereen die een EU-grens over wil gaan, inclusief EU-burgers.’
De onderzoekers zien, schrijven ze, een industrieel-grensbewakingscomplex in de maak. ‘Dat gaat de richting op de Verenigde Staten’, zegt Izuzquiza.
Uit de documenten blijkt onder andere dat Frontex tussen 2017 en 2019 tenminste zestien industriedagen organiseerde op het hoofdkantoor waarbij 138 private bedrijven en organisaties bijeenkwamen. ‘Wat ons direct opviel was dat de overgrote meerderheid van die bedrijven uit de defensie- en beveiligingsindustrie kwamen’, zegt Izuzquiza. Europese wapenbedrijven Airbus en Leonardo kregen daarbij met elk vijf bijeenkomsten elk de meeste toegang. Cybersecurity bedrijf Gemalto kwam vier keer naar Warschau, de Thales Group, een elektronicaonderneming werkzaam op het gebied van luchtvaart, defensie en informatietechnologie, deed drie keer mee aan een bijeenkomst in deze twee jaar die ze onderzochten.
Bedrijven gespecialiseerd in it, cybersecurity en biometrie waren andere opvallende aanwezigen. Het Japanse NEC, Atons, IDEMIA, Jenetric, secunet en Vision-Box. ‘Niet verbazingwekkend, dat er een significante overlap te zien is tussen de bedrijven die direct lobbyden bij Frontex en die profiteerden van EU-aanbestedingen om te mogen bouwen aan Europese muren, fysiek en virtueel’, aldus de onderzoekers in het rapport.
En dan waren er ook de bijeenkomsten over handwapens. Bedrijven als Glock en Cenzin hebben presentaties gehouden. Op een tweedaagse bijeenkomst in 2019 werd zelfs de aanbesteding met hen besproken. Ook vroeg Frontex aan de industrie om input voorde training over hoe deze wapens te gebruiken. ‘Het is hoogst onwaarschijnlijk dat deze trainingen de-escalatie technieken zullen bevatten’, schrijven de CEO-onderzoekers. ‘Wat, gezien het feit dat Frontex ook zoekt naar wettelijke privileges en immuniteit voor zichzelf en haar beambten, bijzonder zorgwekkend is.’
In 2017 – het jaar waarin er geen bijeenkomsten geweest zouden zijn, zoals Frontex in het Europees Parlement in Brussel beweerde - waren er vier bijeenkomsten met vertegenwoordigers van deze industriëlen, waarbij 24 private bedrijven waren betrokken, meer dan de helft daarvan waren niet geregistreerd in het transparantieregister. In 2018 en 2019 blijkt bijna driekwart van de lobbyisten die Frontex ontmoette niet geregistreerd.
Opvallend niet uitgenodigd bij al deze bijeenkomsten op het Frontex-hoofdkantoor in Warschau waren de mensenrechtenorganisaties. Het Consultative Forum voor mensenrechten, dat speciaal is opgericht om Frontex te adviseren op dit gebied en bestaat uit ngo’s die zich bezighouden met mensenrechten, is niet geconsulteerd over deze onderwerpen. Het Platform voor Internationale Coöperatie voor Ongedocumenteerde Migranten (PICUM) is onlangs uit het Forum gestapt vanwege de ‘beperkte invloed’ die het kon uitoefenen. Het heeft ook ‘geen herinnering aan enige discussie tussen het Forum en Frontex, of toegang tot informatie in relatie tot aanbestedingen van technologie of relatie met de beveiligingsbedrijven’.
Frontex ligt de laatste maanden al veelvuldig onder vuur. Vanwege de betrokkenheid bij het schenden van mensenrechten en illegale pushbacks aan de Grieks-Turkse grens, zoals een gezamenlijk onderzoek van internationale journalisten naar buiten bracht. Het wordt onderzocht door OLAF, de anti-fraude waakhond van de EU, voor onder andere wanbeheer en intimidatie. De fractie van de sociaaldemocraten in het Europees Parlement eist het vertrek van Frontex-directeur, de Fransman Fabrice Leggeri, vanwege de pushbacks en het doelbewust achterhouden van informatie. En afgelopen december bleek Leggeri nog geen een van de veertig monitoren voor de mensenrechten te hebben aangesteld, zoals was afgesproken – wat hem wederom op forse kritiek kwam te staan.
Onderzoeker Luise Izuzquiza vindt het beeld dat naar voren komt van Frontex, en de invloed die de industrie op het agentschap heeft, zorgwekkend. ‘Het laat zien welke richting het agentschap, dat regelmatig in contact is met de defensie- en surveillance-industrie, op wie het zich richt voor oplossingen om de grens- en migratiepolitiek van de EU te implementeren, op wil gaan in de toekomst.’