2020 zou sowieso een raar jaar voor de boekenwereld worden. In de Verenigde Staten werden sommige grote titels, bijvoorbeeld de nieuwe van Jonathan Franzen, doorgeschoven naar volgend jaar. Het idee onder uitgevers was: de Amerikaanse verkiezingen verpesten alles. Dat circus wordt zo groot dat het lezende publiek geen ruimte in zijn hoofd overheeft voor fictie, politieke boeken zullen de klok slaan.
Toen kwam corona, en schoten ineens oude klassiekers over eerdere quarantaines de bestsellerlijsten in. Toen kwam blm, en klommen weer heel andere titels omhoog in de wereldwijde Amazon-lijsten, zoals How To Be an Antiracist van Ibram X. Kendi en White Fragility van Robin DiAngelo.
Behalve in Nederland dan.
De website withuiswerk.nl, ‘voor witte mensen die zich in hun strijd tegen racisme willen verdiepen’, geeft een leeslijst die je behoorlijk op weg helpt. Witte onschuld van Gloria Wekker bijvoorbeeld, Hallo witte mensen van Anousha Nzume. Ook The Black Archives heeft een lange leeslijst met intellectuele en literaire titels erop, van Frantz Fanon tot Audre Lorde. Boeken die hopelijk beter verkopen dan ze normaal zouden doen, maar alsnog zagen de Nederlandse bestsellerlijsten eruit zoals altijd.
Een Engelse bevriende literair agent appte me: ‘Er staan helemaal geen racismeboeken in jullie bestsellerlijsten. What’s wrong with you? Houden jullie dan nooit op met Lucinda Riley, met haar 26 bloody zussen?’
Het duurde even, maar nu kon ik eindelijk een titel terugappen. Binnengekomen op plek dertig van de cpnb Top 60: Anton de Kom, Wij slaven van Suriname, uit 1934.
In zijn essay ‘Nobody Knows My name’ schreef James Baldwin – ook zo’n schrijver die nu zo veel meer waardering heeft dan toen hij stierf, in 1987 – dat elke zwarte Amerikaan het gevoel kent dat er een ‘old country’ is. Baldwin bedoelde de zuidelijke staten van de VS, waar de katoenplantages stonden. Georgia, Alabama, Louisiana en andere staten. Ook de zwarte mannen en vrouwen die zelf niet in het zuiden waren geboren weten dat dat de plek is waar hun voorouders zijn geboren, de plek waar de maatschappij dreef op racisme en slavernij, ze voelen het nawerkende gewicht van die plek. Maar het is ook de ‘old country’ voor witte Amerikanen, die niet kunnen wegrelativeren dat het kwaad van slavernij zich hier afspeelde, in hun land, binnen de grenzen.
Europeanen hebben wel lang kunnen volhouden dat slavernij aan hen voorbijging, simpelweg omdat het zich dáár afspeelde, aan de andere kant van een oceaan. Ook Nederland. Alleen al daarom is het essentieel dat Anton de Kom dit voorjaar bij de herziening van de vaderlandse canon, onder leiding van James Kennedy, is toegevoegd als een van de kaders van de Nederlandse geschiedenis. Niet alleen omdat De Kom (1898-1945) als luis in de pels van het koloniaal gezag en daarna als verzetsstrijder in de oorlog een nobel, heroïsch leven leidde, of omdat hij met Wij slaven van Suriname een uniek, literair antikoloniaal boek schreef, maar ook omdat het zo expliciet de Surinaamse geschiedenis bij de Nederlandse betrekt. Het onderstreept het verbond tussen daar en hier. Het is allemaal onze geschiedenis.