Er zijn voor Europa twee uiterst dringende redenen om het vraagstuk van de bootvluchtelingen op een geloofwaardige manier aan te pakken en zo snel mogelijk te bedwingen.
De eerste is de menselijke. Met toenemende regelmaat honderden wanhopige mensen op zoek naar een beter bestaan voor de televisiecamera’s te zien verdrinken hoort tot de meest wreedaardige absurdismen. Het is radicaal in strijd met alle normen en waarden waar we zo graag over praten. Het praten gaat door, maar een oplossing is nog niet in zicht.
De tweede reden ligt in ons eigen belang. Gesteld dat die honderdduizenden erin zouden slagen het veilige en welvarende Europa te bereiken en zich hier te vestigen, dan zou dat binnen afzienbare tijd een politiek probleem van de eerste orde veroorzaken. Al tientallen jaren voelt een groeiend deel van de traditionele samenleving zich in staat van ontwrichting. Rechtse partijen exploiteren overal in West-Europa met succes de toenemende afkeer van moslims, maar het gaat nog niet zo ver dat ze daarmee de regeringsverantwoordelijkheid hebben bereikt.
Gesteld dat de vluchtelingenstroom uit Noord-Afrika zal aanhouden en dat een groeiend aantal erin slaagt zich in West-Europa te vestigen, wat dan? Voor de duur van de eerste generatie zou dat een onderklasse zijn, de nieuwe taal niet sprekend, nog altijd vreemdeling in hun nieuwe land. Dan is er misschien een bovenlaag die zich aanpast. De rest is gedoemd tot een lompenproletarisch bestaan, zoekt zijn heil in de kleine misdaad, maakt zich schuldig aan geweldpleging, enzovoort. Natuurlijk zou dat politieke gevolgen hebben. Dit nieuwe proletariaat zou een gemeenschappelijke basis hebben in de islam. Dan is het nog niet zo dat de westerse samenleving wordt ‘geïslamiseerd’, maar deze godsdienst wordt dan wel een basis voor machtsvorming.
Dit is het politieke probleem dat nu een begin van contouren krijgt. Hoe kan worden voorkomen dat het verder groeit? De bron is de politieke en godsdienstige chaos in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. De staatkundige structuur van Libië, Syrië en Irak is bezweken. In Jemen is de burgeroorlog begonnen. In de hele regio wordt aan de politieke besluitvaardigheid afbreuk gedaan door stammenstrijd en de tegenstelling tussen soennieten en sjiieten. De uitzichtloze chaos produceert al jaren meer vluchtelingen.
Kan het Westen daar nog iets aan doen? Nee. Na de mislukte oorlogen in Afghanistan en Irak en het halfhartige, vruchteloze ingrijpen in Libië staan we in feite machteloos. Er is geen westerse regering meer die de verantwoordelijkheid wil dragen voor een militaire interventie waar dan ook in het Midden-Oosten. Daarbij komt dat het gebied dat de vluchtelingen ‘levert’ steeds groter wordt. Al jaren worden grote delen van Afrika geteisterd door burgeroorlogen. Dat Europa het ‘beloofde land’ zou zijn waar je weer menswaardig kunt leven, is betrekkelijk nieuw.
Wat hier een steeds dringender humanitair en maatschappelijk probleem wordt, is voor de mensenhandelaren aan de overkant van de Middellandse Zee, degenen die de vluchtelingen ronselen, de eigenaren van de wrakke bootjes, de genadeloze exploitanten van de goedgelovigen, een lucratieve onderneming. Misschien zijn zij de hoofdschuldigen van deze tragedie. Wat kunnen we tegen dit geboefte doen?
Donderdag houden de Europese regeringsleiders een vergadering. Er zijn twee reddingsmissies, Triton onder Italiaanse en Poseidon onder Griekse leiding. Die worden verdubbeld. Meer boten en vliegtuigen, betere opsporing van de smokkelaars en een hardere aanpak. Impliciet wordt daarmee erkend dat Europa zich heeft laten verrassen. Verder zal er worden gepraat over de spreiding van de vluchtelingen over de lidstaten. Dat is hard nodig, we kunnen Italië en Griekenland niet met die verarmde massa’s opschepen, maar het is niet uitgesloten dat we ook weer een kijkje krijgen op de moderne Europese xenofobie.
Een ander plan is afkomstig van Stichting Vluchtelingenwerk. Het komt erop neer dat er meer moet worden gedaan om te voorkomen dat arme goedgelovigen in handen vallen van gewetenloze mensensmokkelaars. Ja, dat is de kern van het probleem. Maar nog altijd blijft het de vraag hoe we het effectief moeten aanpakken. Er nadert een antwoord, het is er nog niet.