Ineens is iedereen op drift. De plannen om de krant te redden voor de poorten van de hel, waar volgens de goeroes van de ondermaanse markt niet wordt gelezen en nooit meer zal worden gelezen, buitelen over elkaar heen. De strijd om de publieke omroep een genadeklap te geven, is zelfs in haar eindfase. Drie voorbeelden.

Eerst kondigt John de Mol een nieuwe zender aan. De Mol heeft de uitwedstrijden van het Nederlands voetbal elftal al aangekocht. De volgende prooi is de eredivisie. De voorzitter van de Eredivisie NV laat het achterste van zijn tong nog niet zien. Maar dat de hoogste bieder het heel bont moet maken om de televisierechten niet te krijgen, is duidelijk. John de Mol is er de man niet naar een offerte louter met nullen op te sieren. Hij zal zijn bod net dat beetje cachet meegeven dat nodig is om de eredivisie in de wacht te slepen. Dat is een bedreiging voor Studio Sport – de commerciële icoon van de NOS die afbladdert nu het serieuze kamp rond Tom Egbers langzaam het onderspit delft tegen de patriottische vleugel van Mart Smeets, zoals is gebleken bij de Olympische Spelen in Athene – en dus voor de publieke omroep in Hilversum, waar de leiding heilig gelooft in de formule dat spel het belangrijkste broodbeleg is.

Vervolgens maakt het beste dagblad van Nederland bekend dat het zich twee dagen heeft verkocht aan een winkel. Deze test wordt volgens de krant «grotendeels gefinancierd» door Koninklijke Vendex KBB, althans door zijn chique dochter De Bijenkorf, die deze week haar jaarlijkse Dwaze Dagen heeft. NRC Handelsblad en De Bijenkorf leveren de consumenten donderdag en vrijdag een gratis krant op tabloidformaat. Of de meute kooplustigen veel aandacht zal hebben? Daar bekreunt de quality paper van Nederland zich niet om. Er ontluikt een ander perspectief. Lezers ouder dan 34 jaar – de generatie die is geboren vóór de Maagdenhuisbezetting – houden hun grote gecompliceerde krant. Maar commercieel draait het voortaan om de generatie van ná het kabinet-De Jong. De nieuwe «kwaliteitscompact» is op haar toegesneden. Het wordt een krant «op twee snelheden»: een paar minuten voor een nieuwsoverzicht à la teletekst plus wat meer tijd voor de verdieping. Volgend jaar moet NRC Handelsblad light tegenover Sp!ts en Metro in de markt staan.

Tot slot meldt de Volkskrant zich aan het front. De ochtendkrant gaat met het ANP televisie maken. Het dagblad heeft zijn plannen voor een tabloid ingeruild voor een multi mediale sprong in het duister van breedbandinternet. Formeel motief: videonieuws is een «aanvulling» op de website. Feitelijk motief: ook de Volkskrant ziet zijn oplage dalen en wijt dat op grond van marktonderzoek aan de jeugd die niet meer leest.

Paniek of planning? Het ijltempo oogt niet als bedachtzame daadkracht. Maar dat doet er niet toe. Het is geen louter Nederlandse paniekaanval. Her en der in de westerse wereld staan de kwaliteitskranten onder druk van dalende oplages: in het «oude» Europa zijn de afgelopen vijf jaar circa zes procent minder kranten verkocht, ten dele omdat televisie de primaire nieuwsbron is geworden, die nu ook door internet wordt aangevallen, en deels omdat gratis kranten een hoge vlucht hebben genomen.

De reactie van de gevestigde kranten is identiek: het «forever young-syndroom». Dat de vroeg bejaarde lezers van 35 jaar en ouder nog een paar decennia een gezonde en bepaald niet armlastige markt vormen – de geboortegolf en de neefjes of nichtjes uit de jaren zestig worden ouder en vaak ook rijker dan ooit in de geschiedenis – is geen argument. Zelfs Le Monde, eens een toonbeeld van compromisloze onverzettelijkheid tégen de tijdgeest die snelle stukjes en veel plaatjes eist, is bezig zich jonger te laten lijken dan de krant is. Een dreigende scheuring tussen «modernisten» en «traditionalisten» op de redactie neemt de leiding van Le Monde op de koop toe. Terug naar de jeugd, is het parool. De oude garde mag het zinkende schip drijvend houden tot het op de klippen loopt van de rouwadvertenties.

Eén vraag wordt zelden gesteld: is het wel waar dat zij die nu niet lezen nooit meer zullen leren lezen? En zo ja, voltrekt die analfabetisering zich over de hele linie en is aanpassing dus over een navenante breedte geboden, of ontwikkelt zich ondergronds maar gestaag een groep jongeren die juist niet bang is voor letters? De jeugd van tegenwoordig is, zoals bekend, altijd dommer of luier dan vroeger. Rond de Maagdenhuisbezetting gonsden dezelfde klachten. Precies in die periode ontstond NRC Handelsblad en emancipeerde de Volkskrant zich van de katholieke kerk. Beide werden vervolgens allengs groter, om de simpele reden dat ze in zichzelf geloofden en hun lezers serieus namen, die dat op hun beurt waardeerden.

Media zijn een commercieel product en kunnen niet altijd alles bij het oude laten. Maar het nu geëtaleerde gebrek aan zelfvertrouwen is niet per definitie commercieel. De burger die er wel iets voor over heeft om zich te laten informeren, staat niet in een nichemarkt voor de hopeloos verouderde elite. Het succes van de zondagse Frankfurter Allgemeine Zeitung illustreert dat.

Wat vandaag een achterhoede lijkt, kan overmorgen een voorhoede blijken. Wie John de Mol volgt, is altijd te laat en verliest uiteindelijk.