Het is nog lang niet uitgesloten dat Donald Trump, de 69-jarige miljardair, grooteigenaar van onroerend goed en specialist in extreme standpunten en uitspraken, de Republikeinse kandidaat voor het Amerikaanse presidentschap zal worden.
Er zijn nu zestien kandidaten. Volgens de meest recente peilingen heeft de ultraconservatieve Scott Walker dertien procent, Jeb Bush twaalf procent en Trump 24. Hoe heeft hij dit resultaat bereikt?
Ten eerste door zijn uitgesproken persoonlijkheid. We zouden hier eens een televisiedocumentaire over zijn publieke optreden moeten vertonen. Om te beginnen wordt hij geholpen door zijn uiterlijk: een grote kerel met een uitdagend gezicht, bekroond door een grote lok geföhnd grijs haar. En dan zijn teksten. Hij pakt de controversiële onderwerpen aan en hij zegt waar het op staat. De Mexicaanse immigranten noemt hij misdadigers en verkrachters. Hij is tegen abortus en de vuurwapenwet die nu van kracht is. De onlangs gesloten overeenkomst met Iran over het staken van de ontwikkeling van een kernwapen noemt hij verschrikkelijk, waarbij hij het eens is met de Israëlische premier Netanyahu. Hij wil IS met wapens verslaan en China economisch partij geven en zijn algemene doel is: Make America Great Again.
Moeten we Trump beschouwen als een buitengewoon rijke reactionair met een politiek talent? Het zou kunnen, maar daarmee is zijn onmiskenbare politieke succes niet verklaard. Ik geloof dat Trump het symptoom is van iets nieuws in de Amerikaanse politiek, de belichaming van de collectieve reactie op een zich steeds verder verbreidend gevoel van onzekerheid. Dit gevoel geldt zowel voor de ontwikkeling van de binnenlandse politiek als voor de positie van Amerika in de wereld.
In 1987 is van de Britse historicus Paul Kennedy het boek The Rise and Fall of the Great Powers verschenen. De voornaamste oorzaak waardoor een wereldrijk ten onder gaat is de imperial overstretch. In zijn imperialistische uitbreiding gaat het moederland verplichtingen aan die op den duur ondraaglijk worden en daarmee is de neergang begonnen. Zo is het met Spanje gebeurd, met Nederland, Frankrijk, enzovoort.
Met de overwinning in de Koude Oorlog in 1989 werd nog eens bewezen dat Amerika het machtigste land op aarde was geworden. Toen werd Koeweit veroverd door Saddam Hoessein. President George Bush senior hield een rede voor het Congres waarin hij de stichting van een Nieuwe Wereldorde bekendmaakte. Koeweit werd onder leiding van Amerika heroverd. Niet lang daarna braken de Joegoslavische burgeroorlogen uit. De wereldorde werd wereldwanorde. Achteraf bezien is daar het relatieve verval van de Amerikaanse macht begonnen.
De eerste bevestiging kwam op 11 september 2001 met de verwoesting van de Twin Towers. Dat werd door president Bush junior niet beseft. Hij wilde met ouderwetse oorlogen de vijand verslaan. Dat heeft geleid tot catastrofale mislukkingen, in Afghanistan en in Irak. Daarbij is ook nog gebleken dat de oorlog tegen Saddam Hoessein op basis van leugens is begonnen. Voor het eerst had Amerika twee oorlogen verloren. Bovendien werd het hele Westen getroffen door een diepe economische crisis.
Natuurlijk is de publieke opinie door deze reeks van manifeste mislukkingen al diep getroffen. In deze eeuw is de geloofwaardigheid van de zittende politieke klasse diep ondermijnd. Daarbij komt dat door allerlei factoren de politiek een ondergeschikte rol in het dagelijks leven is gaan spelen. Internet heeft de gebruikers de illusie gegeven dat politieke organisaties er steeds minder toe doen. De partijen en hun leiders worden gewantrouwd. Ieder individu is in de eerste plaats zijn eigen baas.
Al deze veranderingen hebben hun invloed op de samenhang van de maatschappij. Het geheel waarin we leven wordt steeds chaotischer. En bovendien wordt het belaagd door nieuwe, ongrijpbare vijanden: het terrorisme, Islamitische Staat, binnenlandse wanorde. Van de burger, niet alleen in Amerika, maakt zich langzamerhand een stille wanhoop meester.
En dan, in deze groeiende chaotische onzekerheid, verschijnt een man als Donald Trump, met zijn simpele, krachtige oplossingen. Wat hij verder ook waard mag zijn, hij heeft de tijd mee. President Trump. Dat is in deze tijd geen waandenkbeeld meer.