New Delhi – Het eerste wat opvalt als je Gujarat per auto binnenrijdt, zijn de nette wegen. Waar de gemiddelde baan asfalt in India vol gaten en scheuren zit, zijn ze in deze westelijke deelstaat glad als een babyhuidje. Het onderstreept de welvaart van de regio die de bijnaam ‘gouden Gujarat’ draagt. Met een groeicijfer dat al jaren rond de tien procent schommelt, is de deelstaat een paradepaardje van het land.
Op een zaterdag in oktober is het bedrijvig langs de weg richting Gujarats hoofdstad Ahmedabad. De vluchtstrook wordt aangeveegd en de bomen langs de kant worden bijgesnoeid. De reden is dat de snelweg vandaag wordt gebruikt door de man wiens naam nauw verbonden is met de voorspoed in Gujarat: chief minister Narendra Modi. De charismatische politicus, al meer dan tien jaar aan de macht in de deelstaat, is bezig met een yatra, een rondreis die het midden houdt tussen een campagnetour en een bedevaart.
Sinds Modi in 2001 namens de hindoeïstische Bharatiya Janata Party (bjp) tot leider van Gujarat werd verkozen, is zijn reputatie gegroeid tot mythische proporties. De vele buitenlandse ondernemingen in Gujarat, goed onderwijs, het grootste zonnepaneelpark in heel Azië – alles wordt toegeschreven aan Modi-ji, zoals zijn fans hem noemen.
Maar Modi is ook een controversieel politicus. In 2002 was Gujarat het toneel van bloedige rellen. Nadat tijdens een treinbrand bij Gohdra (Oost-Gujarat) 59 hindoeïstische pelgrims waren omgekomen, trokken woedende hindoes door de straten om moslims de keel door te snijden en huizen in brand te steken. De treinramp was een ongeluk, maar het gerucht ging dat de brand door een moslim was aangestoken. Modi deed weinig om in te grijpen. Volgens critici moedigde hij de pogrom zelfs aan. Het officiële dodental van deze geweldsuitbarsting staat op ruim duizend, maar andere bronnen houden het op minstens het dubbele. Hitler, Pol Pot, Stalin, geen vergelijking is ongebruikt gelaten om te laten weten dat de bjp-politicus bloed aan zijn handen heeft. Vanwege zijn discutabele opstelling tijdens de Gujarat-rellen besloten Engeland en de Verenigde Staten Modi geen visum meer te geven.
Veel Gujarati negeren deze smet op Modi’s reputatie maar al te graag. ‘Dankzij Narendra Modi is Gujarat een baken van stabiliteit’, meent Sarman Zala, hoofd van de faculteit politieke wetenschappen aan de Universiteit van Ahmedabad. De professor is vol lof over zijn chief minister, van wie een portret aan de muur van zijn kantoor hangt. ‘Sinds de rellen van 2002 hebben we in deze staat geen uitbraak van geweld meer gezien. Dat is voor India een hele prestatie. Daarom is Gujarat zo aantrekkelijk voor investeerders.’
Pradeep Mallik, journalist bij de Ahmedabad Mirror, wil wel wat kanttekeningen plaatsen bij de Modi-verheerlijking. ‘Narendra Modi is vooral goed in doen voorkomen dat hij de weldoener van Gujarat is’, zegt Mallik op zijn redactie in hartje Ahmedabad. ‘Maar de staat groeide al hard voordat hij aan de macht kwam. Modi claimt bijvoorbeeld dat hij het platteland van elektriciteit heeft voorzien. In 2000 waren er zeventienduizend dorpen met een aansluiting. Nu zijn dat er achttienduizend. De bal lag op de stip, Modi hoefde hem alleen maar in te schieten.’
Toch zijn de critici beduidend in de minderheid. Deze maand zijn er verkiezingen in Gujarat en het moet raar lopen wil Modi niet voor de derde keer tot leider worden verkozen. Volgens de peilingen stevent hij af op een comfortabele tweederde meerderheid. Daarmee bestendigt hij zijn nieuwste wapenfeit: het record als langst zittende chief minister in de geschiedenis van Gujarat.
Dat een volgende overwinning Modi haast niet kan ontgaan, is voor een groot deel te danken aan zijn uitgekiende politieke strategie. Tijdens vervroegde verkiezingen direct na de rellen in 2002 haalde Modi bijna de helft van alle stemmen met terrorismebestrijding als belangrijkste agendapunt. In 2007, op het hoogtepunt van booming India, presenteerde hij zich als de man die Gujarat naar een gouden eeuw zou leiden. Diezelfde boodschap verkondigt hij nu weer, ditmaal met hulp van moderne technologie. De chief minister heeft een hologram van zichzelf laten maken dat wordt geprojecteerd op iedere manifestatie waar hij zelf niet kan zijn. En hij heeft een eigen televisiekanaal, NaMo TV, dat 24 uur per dag pro-Modi-programma’s toont.
Dat Modi het regisseren van een politiek schouwspel tot in de puntjes beheerst, was ook te zien tijdens zijn yatra, eind oktober. De tiendaagse tocht, waarbij Modi leefde op een dieet van enkel water, eindige bij Pavagadh, een hoge rotspiek die zowel voor hindoes als voor moslims een bedevaartsoord is. De locatie was niet toevallig gekozen: sinds de rellen werkt Modi hard aan een imago van verzoener tussen de twee geloven.
In Pavagadh werd Modi opgewacht door een massa van ruim honderdduizend bjp-aanhangers die vanuit de hele staat naar het tempeldorpje waren gereisd. Vuurwerk, volksdansers en eindeloze plichtplegingen – wie niet beter wist, zou denken dat hij was beland bij een middeleeuwse kroningsceremonie. Terwijl de massa scandeerde, trok een stoet van hoogwaardigheidsbekleders voorbij die stuk voor stuk bogen voor Modi en hem een cadeau overhandigden. Uiteindelijk stond Modi op het podium met een pijl en boog in de handen, bloemenkransen om de schouders en een tulband op het hoofd. Hij had een nieuwtje voor zijn publiek: het Verenigd Koninkrijk had besloten de diplomatieke banden te herstellen. ‘Gujarat en Europa gaan samen de strijd aan om het leven van onze mensen te verbeteren’, verkondigde Modi.
Het publiek vond het fantastisch. ‘Modi-ji Gujarat ka sher he’, riep een jong stel enthousiast: ‘Modi is de leeuw van Gujarat.’ Ze gingen gekleed in een smetteloos witte kurta, het karakteristieke Indiase halflange hemd. Beiden waren advocaat in opleiding. Modi is voor hen de politicus aan wie ze de toekomst van India graag toevertrouwen. ‘We kunnen niet wachten om hem in Delhi aan de macht te zien.’
Het is de grote vraag die nu rond Narendra Modi hangt: koestert de man inderdaad presidentiële ambities? In interviews zegt hij braaf dat Gujarat al zijn aandacht heeft, maar er wordt hardop gespeculeerd dat de bjp Modi naar voren zal schuiven als kandidaat-premier. Officieel gaat India pas in 2014 naar de stembus, maar er is een gerede kans dat de regering van Manmohan Singh eerder verkiezingen moet uitschrijven. Modi’s bjp zoekt naar een gelegenheid om Singhs wankele coalitie ten val te brengen. Outlook India, een weekblad met nauwelijks verholen sympathie voor Modi, nam alvast een voorschot. ‘Koning Modi zoekt troon in Delhi’, kopte het blad onlangs.
De populariteit van Modi staat symbool voor het type politiek dat in India aan terrein wint: conservatief, religieus en doordrenkt van Hindutva, het ideaal van India als een zuiver hindoeïstische staat. De bjp, de tweede grootste partij van het land, is de grootste vertegenwoordiger van deze stroming. Formeel is de ‘party with a difference’, met als logo een saffraangele lotusbloem, een brede volkspartij. Maar veel aanhangers maken er geen geheim van dat Indiase moslims wat hen betreft het best naar Pakistan kunnen verkassen. De bjp is een verklaard tegenstander van het secularisme dat de Congrespartij, grondlegger van de onafhankelijke Indiase staat, als beginsel heeft.
‘In Gujarat lukt het de bjp om alle klassen tegelijk aan te spreken. Stad en platteland, hoge kaste en lage kaste. Dat is ook landelijk steeds meer de trend’, meent journalist Pradeep Mallik. Tel daarbij op dat de populariteit van de regerende Congrespartij op een historisch dieptepunt zit en de bjp – sinds 2004 in de oppositiebanken – kan hardop dromen van een saffraankleurig premierschap.
Hoewel Modi zeker niet de enige mogelijke kandidaat is voor de bjp heeft hij in veel opzichten de juiste papieren. In Gujarat heeft hij laten zien het behoudzuchtige Hindutva-denken te kunnen combineren met een agenda van economische dynamiek. Modi heeft als doel de financiële sector uit Mumbai weg te lokken en te vestigen in fonkelnieuwe wolkenkrabbers bij Ahmedabad. Dit soort plannen geven de confessionele hindoepolitiek een fris tintje, waardoor ook veel jongeren warmlopen voor de bjp. Er is zelfs een naam bedacht voor Modi’s verhaal dat traditie en vooruitgang aaneensmeedt: ‘Moditva’.
Daarbij staat de combinatie Modi-Gujarat voor veel waar India als natie naar streeft. De staat is jong en op het buitenland gericht. De Gujarati zijn sterk vertegenwoordigd in de Indiase diaspora en de staat drijft veel buitenlandse handel. In weinig deelstaten is de nieuwe middenklasse van India zo zichtbaar aanwezig. ‘De stedelijke kiezer met het geloof in het hart en consumentisme in het hoofd is de drijvende kracht achter de opmars van de bjp in Gujarat’, schreef politiek commentator Rajdeep Sardesai op zijn blog. Van dit type kiezer zal India er de komende jaren alleen maar meer krijgen.
Ook Modi’s persoonlijke geschiedenis past bij een vooruitstrevend India. Zijn vader was een arme theestalhouder. Modi werkte zich op van partijvrijwilliger tot topman. Dit meritocratische hoofdstuk in zijn levensverhaal maakt Modi anders dan de vele Indiase politici voor wie macht een erfstuk is. Het is een troef die Modi graag uitspeelt tegen de Congrespartij, die nog altijd wordt gerund door de Gandhi-dynastie.
Modi ligt bovendien goed bij de hindoe-nationalistische beweging Rashtriya Swayamsevak Sangh (rss). Als achtjarig jongetje sloot Modi zich aan bij de rss en als student was hij een actieve vrijwilliger bij deze paramilitaire club. Formeel is de rss onafhankelijk, maar het is een publiek geheim dat de beweging een stevige vinger in de pap heeft bij de benoemingen binnen de bjp.
Wat ook helpt is dat Modi op dit moment niet verwikkeld is in corruptieschandalen. Terwijl politieke kopstukken regelmatig tegen de lamp lopen, kan Modi vooralsnog een schoon geweten claimen. Dit in tegenstelling tot zijn partijgenoot en mogelijke tegenstrever als premierskandidaat, bjp-voorzitter Nitin Gadkari. Gadkari staat momenteel onder druk vanwege vermeende verstrengeling van zijn politieke en zakelijke belangen.
Modi’s voornaamste bedreiging is een lopend onderzoek naar de mogelijke belastingvoordelen die hij als chief minister gaf aan bedrijven die naar Gujarat wilden komen. Lastig, maar andere koek dan een persoonlijk bedrijvenimperium naast je politieke baan. ‘Macht is belangrijker voor hem dan geld’, schreef kwaliteitsweekblad The Caravan in een groot profiel van Modi. En in plaats van hindoegeestelijken door het slijk te halen, toont Modi zich een devote gelovige. Zijn yatra was opgedragen aan swami Vivekenada, door Modi regelmatig aangehaald als inspiratiebron voor zijn sobere levensstijl. Gemeend of niet, deze piëteit doet het goed bij traditionele hindoes.
Binnenkort zal blijken of ‘Moditva’ ook een landelijk succesrecept is. Modi zelf meent van wel. Zijn speeches zijn veelal gericht tegen premier Manmohan Singh en Sonia Gandhi, voorzitter van de Congrespartij. ‘Ik ben al mijn hele politieke leven bezig met de rommel van de Congrespartij op te ruimen’, is een van zijn oneliners. Het is alsof Modi alvast aan een landelijke campagne begonnen is.
Maar eerst wacht het oordeel van de zestig miljoen Gujarati die deze weken hun stem uitbrengen. De uitslag wordt in januari verwacht. Als zij Modi inderdaad voor de derde maal groen licht geven, dan ligt de weg naar Delhi open.
Beeld: Narendra Modi (midden) tijdens een Bhartiya Janta Party (BJP) verkiezingsbijeenkomst in Kangra, Himachal Pradesh, 29 oktober (Sanjay Baid/EPA/ANP).