Televisie - Walter van der Kooi

Michiel van Erp, _ Dingen die voorbijgaan - Ikon 2Doc, maandag 23 maart, NPO 2, 20.25 uur_

Actrice Ineke Cohen vroeg Michiel van Erp of hij een documentaire of speelfilm over wijlen haar dierbare vriend Carol van Herwijnen wilde maken. Liefde maakt een beetje blind, dacht ik, want dat zou wel erg veel eer zijn voor een acteur met enig maar toch ook beperkt talent. Van Erp ging bij haar langs, met camera, maar mocht haar niet filmen. IJdelheid, zei ze, en Carol zou dat (verval) ook niet leuk vinden. Dus werden de drie verhuisdozen in beeld genomen die Van Herwijnens nalatenschap bevatten. Van Erp nam ze mee en raakte treurig gestemd: programma’s, knipsels, foto’s, wat affiches en ander beeldmateriaal. ‘Is dit genoeg, een stuk of wat gedichten, voor de rechtvaardiging van een bestaan’, vroeg J.C. Bloem zich af – en bij een doos acteursfoto’s en -recensies dringt die vraag zich nog meer op. Maar omdat ik toevallig zelf bezig ben met opruimen (dan heeft mijn dochter minder te doen als het voor ons zo ver is) en met een mengeling van gêne, vertedering en ouderdomsdistantie kijk naar al wat ik ooit dacht te moeten bewaren, realiseerde ik me te meer dat treurigheid over Carols drie dozen geldt voor Alleman. Hooguit kun je zeggen dat de discrepantie tussen wat was en rest zich nadrukkelijker op de voorgrond dringt wanneer iemand letterlijk en figuurlijk in de schijnwerpers heeft gestaan.

Van Erp vond daar een prachtig onderwerp voor een film in, door Van Herwijnens nalatenschap en nagedachtenis als een dun lijntje te laten lopen in een film over bejaarde acteurs die (op Ellen Vogel na) allemaal nog optreden. Waarom doen ze dat, hoe doen ze dat, hoe denken ze over hun vooral immateriële erfenis? Jules Croiset realiseert zich dat het nieuwsbericht over zijn dood vooral zijn geënsceneerde ontvoering zal bevatten, terwijl hij het theateroeuvre veel belangrijker vindt. Hij hoopt dat de kinderen en kleinkinderen iets zullen doen met het complete archief, door zijn vrouw liefdevol van catalogus voorzien. Tegelijk ziet hij het ook op zolder belanden. Cas Enklaar betreurt vooral dat hij al tijden geen geloofwaardige Marlene Dietrich meer neer kan zetten; zoals hij ook al lang moet berusten in het feit dat zijn verlangen naar de ‘jonge en mooie’ ander illusoir werd vanaf het moment dat hij zelf niet meer jong en mooi was. Maar zonder spelen wil en kan hij niet, dat blijft houvast. Wie Kitty Courbois, Ingeborg Elsevier en Sigrid Koetse terug wil zien, zowel spelend als herinneringen ophalend als mijmerend over ijdelheid en betekenis van hun werk, moet vooral kijken. Ellen Vogel (onder de veertig kent niemand me meer) staat naast haar vele prijzen en medailles. Maar citeert tegelijk Han Bentz van den Berg: ‘Wat wij doen is spelen met rook.’ En inderdaad, het is een vluchtige kunst. Daarom niet minder belangrijk. Voor oudere liefhebbers van toneel een must. Maar in zijn besef van eindigheid in bredere zin interessant voor een veel breder publiek.

Marlon Brando in Close Up - donderdag 26 maart, NPO2, 23:00 uur

Als we het toch over acteurs hebben: Close Up (Avro-inbreng in de Avro-Tros-boedel) brengt op donderdag 26 maart Marlon Brando – An Actor Named Desire. NPO 2, 23 uur. En op donderdag 30 april, zelfde zender, zelfde tijd My Name Is Orson Welles.

Tiende van Tijl _ , _ Donderdags vanaf 26 maart, NPO 2, 20.25 uur

Melomanen die geïnteresseerd zijn in de wijze waarop liefde voor ‘klassieke muziek’ aan het volk wordt gebracht door diezelfde omroep (maar dan door de Trostak) kunnen terecht bij het alweer vierde seizoen van de ‘Tiende van Tijl’, waarin Tijl Beckand laagdrempelig een groot publiek verleidt. Dit seizoen met als vaste pianiste Valentina Tóth (1994) en elke aflevering bezoek aan een van de Euopese operahuizen.

Toneel- Loek Zonneveld

Het begin van alles. De schepping voor iedereen vanaf vijf jaar - t/m 29 april door het hele land, toneelmakerij.nl

In de eerste Nederlandse kinderbijbel, Woord voor Woord (uit 1982) hebben de schrijvers het scheppingsverhaal gewoon overgeslagen. Dat is misschien ook een oplossing. Hoe is alles begonnen? Met het weglaten van alles. Dus hebben we het even niet over die zeven scheppingsdagen van God, ook niet over die grote tuin van de eerste mensen, ook niet over die boom en die slang. Nee, we beginnen gewoon bij de eerste papa met kinderproblemen: Abraham en zijn Isaac. Zo ging dat indertijd in de kinderbijbel. Tja. Zo kan het ook. Makkelijk zat! Maar wat schiet je ermee op als je het begin van alles juist wilt onderzoeken? Of als je over het begin van alles kunst wilt maken, of – nog ingewikkelder – toneel.

Dan moet je van betere huize komen. Of van meerdere huizen. Dan moet je jezelf misschien wel toestaan om van het ene scheppingsverhaal in het andere te duikelen, van het ene scheppingshuis naar het andere te reizen. We weten niet hoe dat hier in zijn werk is gegaan. Want we zijn er niet bij geweest, bij het begin van alles van de voorstelling Het begin van alles. Net zo min als er iemand bij is geweest toen alles begon, toen onze wereld begon, toen onze dampkring begon, toen de zeëen begonnen, toen de dieren en toen wij mensen begonnen. Dus: over het begin van alles mag je vrijelijk fantaseren? Ja, dat mag!

Hoe het ook zij: de toneelmakers van de Toneelmakerij hebben voor hun voorstelling Het begin van alles (voor iedereen vanaf vijf jaar) twee verhuizers bedacht, die een grote stapel dozen van hun pakhuis naar dit toneelhuis brengen. Op de dozen staan dingen als ‘gedierte’ of ‘Nieuwe Rozenstraat’ of ‘Geheim’. Als ze alle dozen op de vloer hebben gezet, en als ze ook al die kijkende kinderen eindelijk hebben ontdekt, valt er opeens een briefje uit het plafond, met misschien wel de meest originele en de leukste scheppingsopdracht ooit: ‘Begin maar vast’. Ongeveer op dat moment rolt er uit een van de dozen een nieuwsgierig meisje. Samen met dat meisje beginnen de verhuizers Ron en Sjon spelenderwijs de hele toneelruimte vol te bouwen met rijke en beeldende verhalen over hoe alles misschien ooit is begonnen.

De meest belangrijke doos die de verhuizers hebben meegebracht, blijkt leeg te zijn. Daar schrikken Ron en Sjon aanvankelijk nogal van. En uit die schrik putten ze weer moed. En met de durf en de kwajongensachtige en kwameisjesachtige brutaliteit die daaruit voortkomt, knutselen ze een wereld bij elkaar, die erg grappig en zeer kleurrijk is. Iets uit Niets? Is dat hoe alles is begonnen?

Wie weet.

Film - Gawie keyser

_ Le meraviglie - nu in de bioscoop_

Monica Bellucci verschijnt als zo’n typisch Italiaanse televisieschoonheid – supermodel over de datum, tegelijk smakeloos en klassiek – in Alice Rohrwachers nieuwe film Le meraviglie, nu te zien. Bellucci speelt maar een klein rolletje. En toch stuurt de betekenis van haar personage het kernthema, namelijk de tegenstelling tussen tijdloze en voorbijgaande waarden.

Gelsomina (Maria Alexandra Lungu) woont met haar familie op een afgelegen boerderij in Umbrië. In een nabijgelegen dorpje stuit ze met haar zusjes en haar vader Wolfgang (Sam Louwyck) op de set waar men een reclamespotje aan het draaien is voor een televisieprogramma getiteld Wonderen van het platteland. In de hoofdrol: Bellucci. Gekleed in een soort circuspakje roept Bellucci de boeren in de omgeving op zich in te schrijven voor het programma. Wie de meest authentieke producten tijdens de show weet te presenteren, wint veel prijzengeld. Gelsomina is gefascineerd door Bellucci: haar schoonheid die aan de antieke oudheid herinnert, haar uitdagende vrouwelijkheid. En door het feit dat ze symbool staat voor de moderne tijd, waarin vooruitgang de drijvende kracht is.

Haar vader Wolfgang, een imker, wil niets van het programma weten. Hij haat de buitenwereld. Wanneer men op het gebied naast zijn boerderij gaat jagen, staat hij vroeg op en blijft dan in de richting van waar de geweerschoten klinken, schreeuwen: ‘Basta!’ Maar kappen ermee, dat gaat niet lukken in de tijd waarin Wolfgang leeft. Min of meer gedwongen door het falen van zijn boerderij neemt hij deel aan het televisieprogramma.

Le meraviglie schuift interessante ideeën naar voren. In grauwe beelden krijgen motieven vorm over de onvermijdelijkheid van vooruitgang en de melancholie van de voorbijgaande tijd. Hier staat tegenover dat het scenario tamelijk hapsnap is uitgewerkt. Sommige nevenfiguren spelen belangrijke rollen, maar hun relatie met de hoofdpersonages wordt nooit helemaal duidelijk. Misschien is dat ook juist het punt: dingen van waarde zijn onderhevig aan willekeur en ambivalentie, juist in de moderne tijd waarin televisiepresentatrice Monica Bellucci ons vervult met afschuw én bewondering.

Wat er verder nog draait en zeker niet mag worden gemist: Clint Eastwoods meesterlijke film American Sniper, over het dilemma van een jonge Amerikaan die weet dat hij zijn plicht niet mag verzaken wanneer het gaat om het beschermen van gezin en land, en vervolgens kapotgaat doordat hij ervoor kiest het geweer op te nemen. In het licht hiervan verbaast het niet dat het werk verdeelde reacties ontlokt. De een vindt de film wonderschoon, de ander een werk om ‘misselijk’ van te worden, zoals de recensent van het dagblad Trouw in haar kritiek schrijft. Onlangs zei Eastwood publiekelijk zelf iets over zijn film: de boodschap is toch duidelijk anti-oorlog. Hoe dan ook, met American Sniper bewijst Eastwood eens te meer dat hij een van de grootste nog levende filmmakers is.

Beeld: (1) Het begin van alles; (2) Le meraviglie.