Carl von Clausewitz leeft voort, door zijn boek Vom Kriege, dat in 1832, een jaar na zijn dood, werd gepubliceerd, en in het bijzonder door één zin: ‘Oorlog is de voortzetting van de politiek met andere middelen.’ Is die wijsheid nog van toepassing?
Op 24 en 25 maart wordt in Den Haag de Nuclear Security Summit gehouden. Daar gaan 58 wereldleiders praten over het verminderen van de grondstoffen voor kernwapens, een betere beveiliging tegen het kernarsenaal dat de wereld nu heeft, en misschien worden er nieuwe internationale afspraken gemaakt. President Obama komt ook. En verder worden er vijfduizend delegatieleden verwacht en drieduizend journalisten.
Beteugeling van het kerngevaar, een mooi doel. Osama bin Laden had er niet van durven dromen. Hier komt de mogelijkheid om met een paar gekaapte vliegtuigen of vrachtwagens vol dynamiet in één klap de leiding van de hele internationale gemeenschap te vermoorden en de grootste wanorde aller tijden te stichten. Om dat te voorkomen worden er dertienduizend agenten gemobiliseerd, zal de luchtmacht gereed staan, worden wegen en landingsbanen afgesloten en worden nog veel meer maatregelen getroffen om deze wereldtop tegen terrorisme te beschermen.
Als je niet beter wist zou je kunnen denken dat de Derde Wereldoorlog al op uitbreken staat. In Genève proberen onder leiding van de Verenigde Naties alle partijen in de Syrische burgeroorlog het eens te worden over een wapenstilstand. Vergeefs. In Kiev zijn de tegenstanders in de Oekraïense bijna-burgeroorlog al maanden bezig de stad overhoop te halen. In Brazilië dreigen duizenden ontheemd te worden omdat hun krottenwijk moet worden afgebroken omdat daar een voetbalstadion voor de wereldkampioenschappen moet worden gebouwd. In Sotsji, binnenkort toneel van de Winterspelen, dreigen alle mogelijke gevaren omdat de homoseksuelen daar zich willen manifesteren terwijl er ook nog terroristische groeperingen hun kans willen grijpen. In Egypte wil de Moslimbroederschap de macht terug, terwijl generaal al-Sisi de macht niet uit handen wil geven. In Centraal-Afrika blijven stammen proberen elkaar uit te moorden. We hebben troepen naar Mali gestuurd om de Fransen te helpen, er vrede te stichten. Aan de moordpartijen in Irak en Afghanistan zijn we intussen gewend.
Kunnen we dit alles rekenen tot voortzetting van de politiek met andere middelen? Wie dat doet, gebruikt het woord ‘oorlog’ als een eufemisme. Voor Clausewitz was oorlog een bloedige maar in het relatief ideale geval ook ordelijke bezigheid. Op de krijgsscholen leren de cadetten nu nog alles over tactiek en strategie, terwijl overal in het Westen de technici bezig zijn betere wapens te verzinnen. Op 28 juli is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Intussen zijn we al met de herdenkingen begonnen. Als er niets tussen komt, zal op die datum het herdenken zijn nieuwe wereldrecord bereiken. Geen wonder, met negen miljoen gesneuvelden en het begin van een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van het Westen.
De Tweede Wereldoorlog wordt gekenmerkt en is aan zijn einde gekomen door een totale razernij vanuit de lucht. En dan krijgen we de Koude Oorlog, achteraf bezien veertig jaar van vrede, dankzij het kernwapen en de zelfbeheersing van de leiders, behalve de Russische in Afghanistan en de Amerikaanse in Vietnam. Daarna weet George Bush sr. de zelfoverschatting van Saddam Hoessein in Koeweit nog te bedwingen. Hij probeert de Nieuwe Wereldorde te stichten, maar de wereld heeft geen belangstelling en later blijkt dit het einde van de orde in het algemeen te zijn.
De afgelopen kwart eeuw heeft het begrip ‘oorlog’ een nieuwe inhoud gekregen. Het was al veel eerder begonnen met de uitvinding van het volksmachinegeweer de kalasjnikov, dat de individualisering van de terreur mogelijk heeft gemaakt. In 1971 verscheen The Anarchist Cookbook van William Powell, gewelddadig anarchisme voor de doe-het-zelver. Maar de grote stap is pas gezet toen internet zich razendsnel begon te verbreiden. We kregen de sociale media die zich voor alles laten gebruiken, en ook de cyberwar waarmee bijvoorbeeld productieprocessen kunnen worden verstoord. Door de digitale revolutie is de terreur gemondialiseerd, wat weer het aanzien heeft gegeven aan de massale dataspionage van de NSA en de nieuwe emancipatie van klokkenluiders als Edward Snowden.
Binnen een kwart eeuw is een nieuwe wereld ontstaan waarin niets meer zeker is. De coherente, voorspelbare politiek wordt fataal aangetast, het bedreigde individu wil zich verweren tegen de collectieven die het diep wantrouwt. Daaruit groeit de chaos die we nu beleven en die misschien nog maar aan het begin van zijn ontwikkeling staat.