Ik denk zelf dat elke keer dat er in de krant de kop ‘Ophef op Twitter’ staat er ergens een potvis aanspoelt. Dat houdt de cyclus in stand.
De hashtags #Ongepast, #Smakeloos, #Walgelijk hebben onderhand een diffuse macht gekregen. Het is geen centraal toezicht dat formele consequenties aan wangedrag kan verbinden, maar er zijn maar weinig mensen die massaal uitgekafferd willen worden en als amorele buitenstaander verder willen. De (sociale) media hebben zo de regulering van de moraliteit overgenomen van de godsdienst.
Toch zit er ook iets gemakzuchtigs in om ‘de verontwaardigden’ allemaal weg te zetten als ‘moraalridders’. Wijsgerig gezien zijn de mens en de moraal sinds de opkomst van de fenomenologie onlosmakelijk met elkaar verbonden. Moraliteit is een precognitief gegeven, denk bijvoorbeeld aan de fysieke walging die kan plaatsvinden bij het zien van gruwelijke beelden. We bevinden ons per definitie in een morele ruimte met een oriëntatie op culturele waarden. Vanuit die morele horizon bepalen we wat waardevol is en wat we moeten doen. Op dit niveau zijn we allemaal moraalridders.
Met de komst van de sociale media heeft iedereen echter een kansel gekregen. Velen maken daar dankbaar gebruik van. Hoewel er een centrale organisatie ontbreekt, zijn de waarden die worden gepropageerd redelijk uniform. Er leeft een illusie van onenigheid, maar in wezen worden voortdurend dezelfde morele plichten (in het Westen) van onze tijd bevestigd: universele rechtvaardigheid en humaniteit, gelijkheid, vrijheid en autonomie, het vermijden van lijden en de dood hebben een hoge prioriteit.
Verliefd op Ibiza uitzenden op nationale rouwdag? #Ongepast. Selfies maken met de rouwstoet op de achtergrond? #Ongepast. Andries Knevel die vraagt naar de laatste momenten van nabestaanden? #Ongepast.
De vraag is of we dit nieuwe toezicht op onze moraal wel nodig hebben. Is de ethiek gebaat bij zoveel priesters? De ethiek heeft de religie in principe niet nodig voor sturing. De wekelijkse (of dagelijkse) preken gaan ons niet moreel beter maken. Snel tot een moreel oordeel komen maakt ons in de regel niet slimmer omdat het verder begrip in de weg staat. Om die reden heeft filosoof Peter Sloterdijk ook gesteld: ‘Schandalen maken ons dommer.’
Er is misschien wat klein verzet van een handjevol antiklerikalen, maar mijn voorspelling is dat dit ongeorganiseerde conglomeraat van prekers nog lang aan de macht zal blijven.