Iedereen kent het: er zijn dagen die slecht beginnen en die alleen maar beroerd kunnen eindigen. Dan is er opeens een bloemenman op de markt die je de laatste gladiolen van het seizoen voor een vriendenprijs verkoopt. Of een autobestuurder die níet doorjakkert en jou als fietser met een grote glimlach voor laat gaan. De dag is van een zwart gat een zonovergoten landschap geworden. Bertolt Brecht, groot Duits dichter, heeft daar een tekst over geschreven, An die Nachgeborenen, «Aan hen die na ons ko men». Daarin de volgende re gels: «Wij weten/ de haat tegen laagheid/ rimpelt het gezicht/ Woede over onrecht/ maakt de stem hees. Jullie, jullie, als het ooit zover komt/ dat de mens voor de mens een helper is/ denk aan ons/ met zachtheid.» Misschien gaan die wrede en mooie regels over de ordening die vriendelijkheid heet.

Ik dacht aan Brecht na het zien van de voorstelling Het licht door Het Laagland, bewerking van een boek van de Zweed Torngy Lindgren, door Bas Zuyderland (in samenwerking met vormgevers Sanne Reichert en Paul Jonker), voor iedereen vanaf vijftien jaar. Bas Zuyderland heeft jaren over een voorstelling naar dit boek ge droomd. En het boek lang op de plank laten staan. De filter van de tijd moest er overheen. Het juiste moment moest zorgvuldig worden gekozen. Dat juiste moment is een tijdloos nu. In een plattelandsdorp (ik dacht aan het landschap van mijn jeugd) breekt een soort van pest uit, verspreid door een drach tig konijn. In een mum van tijd zijn er erg weinig mensen meer over (en veel konijnen, maar dat terzijde). De geschrokken be volking doet wat een geschrokken bevolking op zo’n moment moet doen: doden begraven, opnieuw leren leven. Er zijn alleen geen mensen meer die een norm stellen voor hoe dat moet: doorleven na een onbegrijpelijke ramp. Het letterlijk samen leven hangt opeens uit de touwen, er is geen ordening meer. Die bijvoorbeeld «vriendelijkheid» zou kunnen heten. Want (bijna) iedereen is vergeten wat vriendelijkheid ook weer was. Haat rimpelt de gezichten, woede maakt de stemmen hees. Wanorde maakt van iedere dag een zwart gat.

Bas Zuyderland, zijn vorm gevers en zijn spelers creëren op een sober vormgegeven speelvloer de microkosmos van een samen leving waarin opeens niet meer zeker is wat het begrip «beschaving» ooit betekende. Een schuin liggend schoolbord, met daar achter twee schermen. Op en rond dat schoolbord worden situaties, pleinen, het landschap van een plattelandsdorp getekend, ge speeld. Met kleine camera’s worden de pogingen tot verzoening en vernietiging geregistreerd op de schermen. Drie toneelspelers spelen het leven en sterven van de overlevenden van de ramp-die-geen-naam-krijgt. Ze verbeelden de nachtmerrie van de on-ordening, het verlangen naar ordening, de zoektocht naar een vriendelijkheid die gerimpelde haat gezichten en hese woedestemmen zal doen vergeten. Vergeefs. Of: bijna vergeefs. Wie die paradox wil ontraadselen moet de voorstelling zien. Het licht is een onthutsende vertelling die binnen één uur in een radeloos kringetje draait.

De voorstelling is actueel. Maar wil dat helemaal niet zijn. De ma kers zijn schatplichtig aan Bertolt Brecht. In de zin van zijn uitspraak dat actueel theater niet mogelijk is. Omdat andere media dan to neel dat veel beter doen. De ramp die het plattelandsdorp treft is een raadsel. De reacties van de overlevenden zijn dat ook. De voorstelling stelt een hoop vragen. Voor de hand liggende antwoorden zijn er niet. Drie toneelspelers werken zich een slag in de rondte om – vaak op de vierkante centimeter – gruwelen te verbeelden van een samenleving waarin het fatsoen als na een bliksem inslag lijkt te zijn vergruizeld. Ingeruild voor rotzooi, lelijkheid, wantrouwen, scheve ogen. Wieky de Boer, Ron van Lente en vooral de mij totaal onbekende Hielke Zevenbergen (een kwaadaardige prachtgriezel) verbeelden Kafka in de polderlandse modder. «Jullie, jullie, als het zover komt/ dat de mens voor de mens een helper is/ denk aan ons/ met zachtheid» (Bertolt Brecht, 1938). Gaat dit zien! En: Laaglanders, speel dit lang, zéér lang dóór!

Tot en met 17 december; www.hetlaagland.nl