Zal het iemand hebben verbaasd dat onze 85 Joint Strike Fighters 1,4 miljard meer gaan kosten dan de afgesproken 6,2 miljard? Ik denk het niet; zo gaat het nu eenmaal met grote projecten. Als die toestellen over zeven jaar operationeel zijn, zal ongetwijfeld blijken dat ze nog meer gekost hebben. Premier Rutte ziet de bui hangen. We zijn niet met de JSF getrouwd, heeft hij gezegd. Andere sceptici hebben verklaard dat we ook met 45 tot vijftig tevreden kunnen zijn. Maar dan zijn er weer eerzuchtige patriotten die vinden dat Nederland niet met een luchtmacht van de tweede categorie tevreden mag zijn. Over de JSF zal nog veel gezeurd worden tot na 2017. Dat is ons probleem niet. De grote vraag is op grondslag van welke scenario’s, krijgskundige visies, we een besluit nemen waarvan op z'n minst tien jaar later de eerste resultaten te zien zullen zijn. En hoe het komt dat strategische denkers zich zo vaak vergissen.
Volgens een oude wijsheid hebben militairen de gewoonte zich voor te bereiden op de vorige oorlog. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, voelde Frankrijk zich veilig achter de Maginotlinie, in feite een ultrasuperieure, van de modernste wapens voorziene loopgraaf. De Duitsers hadden hun Westwall, maar ook hun tanks. Het heeft een half jaar geduurd en toen hebben ze bewezen dat ze met hun Blitzkrieg, hun pantserwapen, hun superieure luchtmacht en hun parachutisten de Maginotlinie tot een verjaard monument konden reduceren.
Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog waren de Britse generaals ervan overtuigd dat geen vijand was opgewassen tegen de aanval van een paar vastberaden eskadrons dragonders. De Duitsers hadden gekozen voor veel machinegeweren. Proefondervindelijk is bewezen dat honderden dappere mannen te paard niet tegen een handvol soldaten met machinegeweren waren opgewassen. Al in de Amerikaanse Burgeroorlog was het effect van het machinegeweer bewezen. Richard Gatlin is de uitvinder van het naar hem genoemde wapen dat vierhonderd schoten per minuut kon afvuren. Dan krijgen we Hiram Maxim die een nieuw principe introduceert waardoor de vuursnelheid nog wordt opgevoerd. Dat staat allemaal in een interessant boekje van John Ellis, Social History of the Machinegun (1976).
Een mooi overzicht van militaire catastrofes geeft Norman F. Dixon in zijn On the Psycholoy of Military Incompetence. (1976). In meer dan vierhonderd pagina’s geeft hij een historisch overzicht van de grootste militaire rampen in de Britse geschiedenis en een psychoanalyse van het militaire brein. Verplichte literatuur voor de studenten van de hogere krijgsschool. De vergissingen zijn bewezen, maar nu de toekomst.
Met de val van de Berlijnse Muur was de Koude Oorlog afgelopen. Die is niet met de wapens gevoerd. Het was een politieke en economische krachtmeting waarin bewezen is dat het collectivistisch systeem niet tegen de democratische vrijheden van het Westen was opgewassen. Door de wederzijdse vrees voor een kernoorlog is de vrede veertig jaar bewaard. Zijn daarmee de onnoemelijke kapitalen van de wapenwedloop vergeefs uitgegeven? Op die vraag valt geen antwoord te geven. De wapenwedloop hoorde erbij, was een belangrijk onderdeel van de economische uitputtingsslag. Wel hebben de Sovjet-Unie en Amerika met conventionele middelen vergeefs twee oorlogen gevoerd: in Afghanistan en in Vietnam. Beide verloren.
Intussen was er een nieuwe oorlog in voorbereiding. Dat is in 1976 al duidelijk geworden met de grote Palestijnse vliegtuigkaping die geëindigd is met de Israëlische overwinning in Entebbe. In 1985 kaapten terroristen het Italiaanse cruiseschip Achille Lauro. In 2000 kwam de aanval van al-Qaeda op het Amerikaanse oorlogsschip Cole. In 2001 werden de Twin Towers verwoest. Onmiskenbare bewijzen dat er een nieuwe vorm van oorlogvoeren was aangebroken. Amerika begon met conventionele middelen de oorlog in Afghanistan, gevolgd door de aanval op Irak. Na negen jaar gaat de strijd in Afghanistan verder. In aanmerking genomen wat Bush en de zijnen van het bevrijde Irak verwachtten, is de oorlog daar mislukt. De vervaarlijkste straaljagers hebben daarin geen verandering gebracht.
Natuurlijk hebben de militairen van de ervaringen geleerd. In iedere oorlog gaat het erom de vijand met geringe verliezen aan eigen kant grote schade toe te brengen. De westerse oplossing is: betere technologie. Zo zijn de drones tot ontwikkeling gekomen, de onbemande vliegtuigen die vanuit bases in Amerika bestuurd worden en feilloos hun bommen op de vijand in Afghanistan gooien. Soms gaat het mis, wordt er een school of een bruiloft getroffen. Maar de drones blijven vliegen. Ook daarover bestaat een goed boek, Wired for War, van P.W. Singer.
Tegen 2017 verschijnt op dit, dan ongetwijfeld weer veranderde, strijdtoneel onze luchtmacht met 85 of vijftig JSF’s. Denken we dat daarmee de wereldgeschiedenis een nieuwe wending zal krijgen? In ieder geval zijn we dan nog veel meer dan 7,6 miljard armer geworden. Dat is onze enige zekerheid als we nu niet verstandiger worden.