Peres’ nederlaag heeft heel links verdoofd. Moedeloze ‘vooruitstrevende’ intellectuelen sluiten zich weer in zichzelf op. Over politiek wordt niet meer gesproken: ‘Ik heb mijn krant opgezegd’, is de nieuwste slogan. Intussen halen sportprogramma’s, ufo’s en de wekelijks terugkerende schermutselingen tussen vroom en vrij hogere kijkcijfers dan de bloedeloze Israelische-Palestijnse besprekingen.
Ogenschijnlijk bestaat het vredesproces nog steeds. Er staat veel op het spel. Staatslieden uit de hele wereld doen krampachtige pogingen om het ergens op te laten lijken, produceren hoopvolle geluiden, en trachten de Arabieren wijs te maken dat Netanjahoe minder erg is dan hij lijkt. ‘Bibi’ zal binnenkort misschien zelfs de hand van Arafat drukken. Maar wat is zo'n gebaar waard als onderwijl het verbod op Israelische woningbouw in de nederzettingen op de Westoever en in de Gazastrook is opgeheven, Hebron nog steeds niet is ontruimd, en minister van Infrastructuur Sharon een Israelische snelweg plant die de Westoever in tweeën zal snijden? De Israelisch-Palestijnse onderhandelingen zijn - na een lange pauze waarin absoluut niets gebeurde - weer heropend. Aan Israelische zijde worden ze geleid door Dan Shomron, een oud-militair van De Derde Weg - een rechtse afsplitsing van de Arbeiderspartij - die een nieuwe versie van het Allonplan voorstaat, waarbij Israel de Jordaanvallei en substantiële blokken nederzettingen behoudt en de Palestijnen genoegen moeten nemen met de restjes: enclaves zonder economisch potentieel, waar nooit een staat uit zal groeien. Maar een Palestijnse staat is door Netanjahoe dan ook van tevoren uitgesloten. En dan behoort De Derde Weg nog tot de linkervleugel van de regering - hele fracties gaat zelfs het beperkte protectoraat dat nu wordt voorbereid te ver.
De Palestijnse reactie op deze ontwikkelingen - of juister: het uitblijven daarvan - kan niet begrepen worden zonder de economische crisis. In weerwil van de verwachting werd de draconische afgrendeling van de Palestijnse gebieden, door Peres opgelegd om verdere infiltraties door zelfmoordterroristen het hoofd te bieden, na de verkiezingen amper verlicht. Tienduizenden Palestijnse forensen zijn daardoor brodeloos geworden. Daar de Palestijnse gebieden geen noemenswaardige eigen economische infrastructuur bezitten en westerse ontwikkelingshulp het laat afweten dan wel in de zakken van Arafats handlangers verdwijnt, is de werkloosheid op de Westoever opgelopen tot veertig procent en in Gaza zelfs tot zestig procent. Het inkomen per hoofd van de bevolking is de afgelopen jaren tot ver onder het gemiddelde van de - sowieso al verre van welvarende - Arabische wereld gekelderd. In plaats van het verhoopte ‘vredesdividend’ staat bij veel Palestijnen de honger voor de deur.
Zelfs in de ‘goede oude tijd’, toen het vredesproces nog enige inhoud had, was de basis van het gesprek tussen Israel en de Palestijnen zo eenzijdig in Israels voordeel gestroomlijnd, dat talloze Palestijnen het toen al als een grote vernedering beleefden. Niettemin, optimisme was een legitieme optie. Sinds 29 mei is hun elke hoop op een enigszins waardige uitkomst ontnomen. Waarnemers voorspellen een explosie. Maar de Palestijnen zijn op het ogenblik zo depressief dat een nieuwe intifada niet waarschijnlijk is. Ng niet… Zelfs Hamas-terreur blijft nog even uit. Vijanden van de Israelisch-Palestijnse coëxistentie hoeven zich dezer dagen niet in te spannen - het politieke proces is zo vermolmd dat het uit zichzelf instort.
Palestijnse intellectuelen verkeren niet minder in verwarring dan hun Israelische collega’s. Het proces van onderhandelen met Israel is van Palestijnse kant zo knullig gevoerd en zo verziekt door interne machtsspelletjes dat ze nu hulpeloos moeten toezien hoe, in plaats van de verhoopte progressieve sociale democratie, Arafats autocratie zich met mensenrechtenschendingen en nepotisme in het zadel houdt. Dat is veel demoraliserender dan de Israelische bezetting ooit was. Toen was er tenminste een duidelijke tegenstander en een min of meer eensgezind thuisfront. Nu verlangen steeds meer Palestijnen terug naar de Israelische bezetter! Groter fiasco is nauwelijks denkbaar. Radicale Palestijnse fracties schijnen precies op zo'n conjunctuur aan te sturen: herbezetting door Israel, om de kaarten opnieuw grondig te schudden.
Bibi’s verkiezingsoverwinning heeft Arafat beroofd van de hoop dat hij zijn eigen verkiezingsbeloften in concrete verworvenheden voor zijn volk kan vertalen. Zoals de zaken er nu voorstaan, lijkt Netanjahoe niet van plan hem veel meer dan fraseologie te bieden. En doordat Arafat zijn achterban niets tastbaars kan leveren, boet hij zienderogen aan gezag in en moet hij steeds openlijker op brute machtsuitoefening terugvallen. Ook moet hij zich vernederingen laten welgevallen. Bibi’s weigering hem in zijn speelgoedhelikopter van Gaza naar de Westoever te laten vliegen, is symbool geworden van deze voor de hele wereld zichtbare machteloosheid van het Palestijnse ‘staatshoofd’. Om te overleven moet Arafat laveren tussen meebuigen met Israels eisen en een militante retoriek die zijn geloofwaardigheid moet stutten. Enerzijds gaat hij overstag en sluit hij een aantal Palestijnse instellingen in Oost-Jeruzalem. Anderzijds roept hij op tot een algemene proteststaking die op de Israeli’s, voorzover ze al erg hebben in de sluiting van winkels in dorpen waar ze zich sowieso nooit wagen, geen enkele indruk maakt). Zijn voorgenomen ‘massale’ betoging in Jeruzalem werd door Israel vakkundig in de wieg gesmoord.
Zowel Arafat als Israel bevinden zich in een no win-situatie. Twee vijandige bevolkingen zijn in elkaar teleurgesteld en gefrustreerd. Arafat móet wel proberen de tijger der volkswoede te berijden, wil hij er niet door verscheurd worden. Israel heeft niet veel voor hem over, maar kan niet zonder hem. Bibi is vermoedelijk nog niet tot de conclusie gekomen dat de ineenstorting van het wankele Palestijnse politieke bestel in zijn voordeel is. En voor zo lang geniet Arafat een zekere Israelische bescherming. Maar het zal niemand verbazen als een Palestijnse kogel binnenkort een eind aan zijn loopbaan maakt.
Amerika ziet zijn Bosnische bemoeienissen in de eerste plaats als waarschuwing aan het adres van Rusland, Europa wil vooral zijn vluchtelingen kwijt. Maar Ed. van Thijn is enkel en alleen in Bosnië om de verkiezingen goed te laten verlopen. Als het moet door de lastpak uit te hangen.