Politiek is een theatershow. Evenals bij het oprichtingscongres, in juni, werden de leden van Leefbaar Nederland ook afgelopen zondag weer onthaald op een strak geregisseerd middagvullend programma op het toneel van de Hilversumse schouwburg. Na de ook in juni gebruikte denderende klanken van de jarentachtigkraker The Final Countdown, ging het doek open en werd een filmpje vertoond van de vrije jongens Van Kooten, Westbroek, Schnetz en Nagel die verantwoordelijk waren voor de oprichting van de nieuwe partij. «Ik vind gewoon dat het in Den Haag een zootje is», zegt een van hen in dat filmpje.
Niet alleen de politici in Den Haag maken er volgens Leefbaar Nederland «een zootje» van, ook journalisten slaan de plank regelmatig mis en lijken ingehuurd door «de fossiele Haagse politiek». Leefbaar Nederland wordt niet serieus genomen, meent partijvoorzitter Jan Nagel, die op het congres de toon zette door Den Haag Vandaag-presentator Ferry Mingelen in zijn openingstoespraak een veeg uit de pan te geven. Mingelen, «sinds het overlijden van de oude Drees de oudste bewoner van het Binnenhof», moest maar eens snel duidelijk maken waarom de aanvoerder van Leefbaar Nederland niet mag meedoen aan de lijsttrekkersdebatten. Over de deelname van Leefbaar Nederland aan de debatten is echter nog lang geen besluit genomen. Volgens de NOS is de deelname afhankelijk van het aantal zetels dat de partij te zijner tijd in de peilingen heeft. De sneer richting de media leverde Nagel, zelf ooit journalist, evenwel een daverend applaus op. Eerder al had Pim Fortuyn, afgelopen zondag aangewezen als lijsttrekker, uitgehaald richting NOS-coryfee Job Frieszo. Diens vermeende PvdA-lidmaatschap zou onafhankelijke berichtgeving over Leefbaar Nederland onmogelijk maken.
Volgens Nagel is het sowieso «verbijsterend hoe met name vanuit de PvdA, gesteund door verwante journalisten» Leefbaar Nederland «een etiket wordt opgeplakt: rechts van de VVD». Met andere woorden: door een sociaal-democratisch complot wordt de partij geridiculiseerd en het succes gebagatelliseerd. Voor de achterban veel ontevreden middenstanders van buiten de Randstad is de paranoia van Nagel en Fortuyn een vrijbrief voor ongezouten kritiek op elke vorm van journaille. Ook voor de in feloranje shirtjes gestoken breedgeschouderde ordedienst, bij politieke bijeenkomsten in Nederland een unicum, was elke aanwezige journalist op voorhand suspect. Tassen werden gecontroleerd, perskaarten moesten worden getoond. Op het moment dat Fortuyn tot lijsttrekker werd gekozen en het zicht op zijn overbekende hoofd enkele seconden werd belemmerd door een horde fotografen, verenigden de honderden joelende partijleden zich in een luidkeels: «Pers weg! Pers weg!» Wie de politiek als een theatershow ziet, mag geen seconde missen.
Vanaf de oprichting kenmerkt Leefbaar Nederland zich door een zekere aantrekkingskracht op politiek daklozen die eerder bij een van de ter ziele gegane extreem rechtse partijen actief waren. De volharding van Nagel cum suis om de partij direct vanaf het begin van deze elementen te zuiveren is bewonderenswaardig. De alom aanwezige paranoia en de overmaat aan complottheorieën over vermeende politieke tegenstanders doen echter in veel denken aan de dagelijkse gang van zaken in partijen waar de Leefbaren zich juist zo sterk van distantiëren. Oud-kamerlid Hans Janmaat meent nog altijd dat zijn Centrumdemocraten door een kongsi tussen PvdA en pers ten onder is gegaan. Janmaat, die de laatste tijd in kranten en televisierubrieken opmerkelijk vaak wordt opgevoerd als regulier politiek commentator, meent trouwens ook dat de oprichting van Leefbaar Nederland een PvdA-samenzwering is die de VVD de wind uit de zeilen moet nemen. Een theorie die niet eens zoveel absurder is dan Nagels eigen conspiraties.
De apotheose van het zondagse theater was van een andere orde. Pim Fortuyn, die met klinkende cijfers het lijsttrekkerschap binnenhaalde, verzandde niet in de overdosis rancune van de voorbije weken. In zijn spetterende optreden, dat bij vlagen meer weg had van een oppepsessie van Emile Ratelband dan van een politieke redevoering, koos hij precies de goede woorden om de ontevreden burger, het potentiële electoraat van Leefbaar Nederland, te beroeren. Beetje normen en waarden om wat kiezers van het CDA af te snoepen, vriendelijke taal richting de ondernemers om het de VVD lastig te maken, stukje democratisering om D66 definitief weg te vagen en, vooral, nadruk op afkalving van de publieke sector dankzij de vermaledijde «subsidiesocialisten» van de PvdA. «Het land moet terug naar de mensen in het land», liet For tuyn met een verwijzing naar Hans Wiegel weten. Een campagneleus, die lijkt ontleend aan George W. Bush compassionate conservatism, was Fortuyns uitsmijter. De leden van Leefbaar Nederland zijn volgens hem «realisten met een hart».
Vooral als de politicus Fortuyn op deze toer doorgaat en in discussies niet de onhebbelijkheid heeft van de columnist Fortuyn om ruzie te maken en op de man te spelen, dan is Leefbaar Nederland een factor die bij de komende verkiezingen niet onderschat dient te worden. Hoewel opiniepeiler Maurice de Hond, gezien zijn jarenlange bondgenootschap met Jan Nagel, in dit verband wellicht niet de meest onafhankelijke bron is, zijn de twintig zetels die hij voor Leefbaar Nederland weggelegd ziet, wel degelijk binnen bereik. De grote groepen mensen die het vertrouwen in de overheid de afgelopen jaren wegens wachtlijsten, vieze scholen en ontsporend openbaar vervoer hebben verloren, de mensen dus die het in Den Haag «een zootje» vinden, zijn voor Leefbaar Nederland probleemloos binnen te halen. De zittende politiek lijkt zich dat vooralsnog niet te realiseren.