Het Duitse nationaalsocialisme had het goede voor met het Duitse volk. Het leninistische communisme was nog altruïstischer en wilde het goede voor de gehele mensheid, en stelde zich ten doel om de mensheid te heropvoeden en een ‘nieuwe mens’ te creëren. In China werkt de communistische partij nog altijd volop voor dit goede. Ook de Roemeense communistische partij had hetzelfde voor ogen, om ‘nieuwe’, en vooral dociele, mensen te creëren. Er was in het Roemenië van mijn jeugd geen aspect van het leven dat niet door de communist en de orwelliaanse denkpolitie werd beheerst. Groepen van meer dan vijf personen mochten niet op straat zijn; als je bezoek uit het buitenland kreeg moest je dat rapporteren; en jongens met lang haar werden meegenomen naar het politiebureau, waar hun haar werd geknipt. Waarom? Omdat de Partij wilde dat je haar geknipt was.

Decreet 153/1970 was speciaal gericht op de bestrijding van ‘sociaal parasitisme’. In de praktijk: als je op een doordeweekse dag over straat liep (wanneer je volgens de logica van de staatspolitie Miliția op de universiteit of ‘in het arbeidsveld’ zou moeten zijn), kon je worden beschuldigd van ‘uitingen onverenigbaar met de normen van de mens van de socialistische maatschappij’. Een noemer waar onbehoorlijke haardracht onder viel, maar ook heel veel andere ‘uitingen’. De controle werd uitgeoefend door een immens apparaat bestaande uit de geheime dienst Securitate, zijn collaborateurs en de verklikkers. En de politie uiteraard. Wat je ook deed, je kon elk moment worden gezien door een buurman of familielid, die naar de Securitate kon stappen om je te verklikken. De Securitate beschikte over sleutels van de huizen van de mensen, precies zoals Herta Müller in De vos was de jager vertelt, en vroeg de mensen zelfs om de gordijnen in de keuken open te laten om hen zo beter te kunnen observeren (!).

Hoewel de Roemeense Securitate perfect functioneerde, en enorm groot was, met vertakkingen in alle lagen van de maatschappij, heeft de dienst de gebeurtenissen in Roemenië vanaf 16 december 1989 niet goed voorzien of kunnen tegengaan. De techniek van toen hielp ook niet echt mee; de microfoons die de achtervolgers gebruikten, waren groot en onhandig en zaten steevast in aktetassen waar zij hun hele hoofd in stopten om informatie te kunnen doorgeven.

Maar vandaag de dag, in de tijd van de absolute techniek, kan het absolute totalitaire systeem worden gecreëerd, het beste van alle tijden. De Partij, de regering of een organisatie weet immers wanneer ik tv kijk, wat voor programma’s ik kijk, wat ik op internet doe, welke passies ik heb en zelfs wat ik van de politiek denk. En door corona gaat het nog veel verder. Via een corona-app wil de regering weten welke temperatuur we hebben, welke ziektes, wie we ontmoeten, hoelang en misschien ook waar, en zo kan de regering alles over mijn lichaam, hersenen en contacten te weten komen. Het heeft erg veel weg van ‘de Partij wil je haar geknipt hebben’ of de ‘denkpolitie’. De regering wil ons in de gaten houden, maar wie houdt de regering in de gaten?

Alle regeringen – sommige eerder, maar onder inhouding van gegevens, zoals China; sommige later, zoals de regering-Trump – willen hun onderdanen laten zien dat ze competent zijn, en in staat om de crisis te managen. Benjamin Netanyahu kondigde aan dat hij de geheime diensten wil inschakelen om toezicht te houden op personen die het virus hebben of kunnen overdragen. De drager van het virus is de nieuwe terrorismeverdachte. Moskou test al gezichtsherkenningsprogramma’s om Russische burgers die de aanbevelingen voor thuisisolatie aan hun laars lappen, te pakken. Premier Rutte maakte duidelijk dat de corona-app waarmee contactmomenten van Nederlandse burgers worden vastgelegd ‘heel erg belangrijk’ wordt in de strijd tegen het virus. Maar kan de klok daarna nog worden teruggedraaid? In de supermarkt spreken mensen elkaar aan op ‘overtredingen’ van de regels en is de sfeer soms gespannen. Wat gaat er gebeuren als de regering iedereen zal aanspreken op het niet naleven van de regels? Zullen we allemaal de dans van de loyaliteit leren dansen?

Moeten we ons troosten met de gedachte dat de Partij ons niet geknipt wil hebben, maar (alleen) gezond?