ZATERDAGAVOND IN het Mediapark te Hilversum. In de studio van John de Mol-producties walmt het van de stress. De generale repetitie voor De Bus, na het alle records brekende Big Brother het nieuwe prestigeproject van de firma, is in volle gang en extra bezwarende complicaties volgen elkaar in hoog tempo op. Als in Fellini’s Ginger & Fred is het een gedrang van jewelste in de nauwe gangen van het labyrintische studiocomplex, waar de kandidaten worden voortgedreven door Willy Dobbe-klonen in vuurrode KLM-achtige mantelpakjes, langs het buffet (de pot schaft alleen boerenkool met vegetarische worst) en de schminkafdeling, de studio in. Er heerst vooral bloedige ernst. ‘Doe dat bier weg!’ schreeuwt iemand. ‘Als John dat ziet, gebeuren er ongelukken. Verleden week heeft hij daar iemand op staande voet voor ontslagen!’
Het is moeilijk te zeggen wie nerveuzer zijn: de kandidaten of de talloze met draaiboeken zwaaiende medewerkers van tycoon De Mol. De kandidaten zijn al behoorlijk afgemat door een reeks van survivaltochten, psychologische tests en proefritten in de Bus, het blauwe gevaarte dat naast de studio staat geparkeerd. Hedenavond vernemen ze of ze zijn uitverkoren voor de zestien weken durende queeste naar de toppen van de roem, in het malende kielzog van Ruud, Bart en Willem, drie Volstrekt Onbekende Nederlanders die zich door Big Brother getransformeerd zagen worden tot de iconen van een nieuw mediatijdperk.
De medewerkers van Endemol staan op hun beurt onder enorme druk omdat ze het succes van Big Brother moeten evenaren. Big Brother zorgde uiteindelijk vooral voor big money voor hun broodheer: een week eerder sloot John de Mol een miljoenencontract met de Amerikaanse entertainmentgigant CBS, waarbij de gouden formule van de ultieme voyeur-tv voor een megabedrag werd overgedaan. De Mol sleet het programma ook al aan Portugal, Japan en Duitsland. Vooral bij de oosterburen dreigt weer fenomenaal succes: in de Bondsdag werd al schande gesproken van het mensonwaardige karakter van Grossen Brüder, dus dat kan al bijna niet meer stuk.
De vraag is echter of De Bus wel even goed zal aanslaan bij het publiek. Van een hype is vooralsnog geen sprake. De eerste uitzendingen trokken slechts 200.000 kijkers, niet echt een getal waar opdrachtgever Fons van Westerloo van SBS6 verrukt van zal zijn, gegeven de miljoenenomzet die zijn tegenstrever Joop van der Reijden van Veronica mocht opstrijken met het eerder door SBS6 geweigerde Big Brother. Bovendien is er concurrentie. Zo zijn de voorbereidingen van De Flat — ook al een programma waarbij de deelnemers worden geïsoleerd van de buitenwereld en 24 uur per dag door de camera worden gevolgd — ook al volop gaande bij commerciële concurrent Fox van Rupert Murdoch.
Tegen deze precaire omstandigheden, met al hun brandende onzekerheid, zijn slechts weinig televisiemakers bestand. Alleen De Bus-presentatrice Sylvana lijkt tegen de druk opgewassen. Te midden van alle hectiek rookt zij in alle rust een sigaret. De nieuwe tv-diva, in een mum van tijd legendarisch geworden met haar kwis Sex on the beach, is slechts 28 zomers oud, maar reeds nu vechten uitgevers om de rechten van haar binnenkort te verschijnen memoires. Of de kandidaten van De Bus ooit dezelfde pieken van de roem zullen halen blijft voorlopig een open vraag. Big Brother zorgde voor sterren: vooral de Brabantse knuffelbeer Ruud bleek na zijn vrijlating uit de Big Brother-keet in Flevoland uitgegroeid tot een nationale ster, die overal waar hij komt door drommen hysterische handtekeningjagers wordt bestormd. Of de passagiers van De Bus dat ooit zullen halen? Ze mogen al blij zijn als ze de expeditie heelhuids doorstaan.
DE OPZET VAN De Bus valt vooral op door de genadeloze behandeling van de kandidaten. Waar de deelnemers van Big Brother nog konden rekenen op een zekere coulantie — ze hoefden eigenlijk niet veel meer te doen dan rondhangen en eindeloos met elkaar te praten, als in een Ingmar Bergman-film — staat de deelnemers aan De Bus een veel hardere beproeving te wachten. De elf uit te verkiezen kandidaten — geselecteerd uit een groep van vierduizend enthousiastelingen — zullen moeten zien te overleven in de piepkleine ruimte van de Bus van de firma Endemol, waarin zij drie maanden lang door het land worden rondgereden. Van buiten ziet de Bus er comfortabel uit, maar van binnen is het een behoorlijk benauwd hok, waarvan iemand met de geringste aanleg voor claustrofobie gegarandeerd in een forse dip zal schieten. De slaapfaciliteiten bestaan uit niet meer dan een bed van vijf meter lengte, plus nog enkele ongemakkelijke bankjes.
De op hun psychische weerbaarheid geteste kandidaten bleken tijdens hun tweedaagse proefverblijf in de Bus al behoorlijk geïrriteerd door het feit dat ze in elkaars nachtzweet moesten slapen, om van het wederzijdse gesnurk maar niet te spreken. Ook op sanitair gebied is sprake van absolute soberheid: de Bus telt slechts één chemisch toilet, en dat raakte al na de eerste testdag verstopt. De keuken annex eetgelegenheid is al even karig van oppervlakte, terwijl het fornuis slechts twee pitten telt — niet bepaald luxueus voor een elfkoppig gezelschap. Er is kortom niets aan de verbeelding overgelaten om de spanningen in de Bus zo hoog mogelijk te kunnen laten oplopen. Neem daarbij het gegeven dat de deelnemers aan het programma door middel van onderlinge stemronden telkens zelf beslissen wie er afvalt (de winnaar is degene die als laatste in de Bus overblijft, en zal een nog onbekend bedrag toucheren, dat is berekend op één cent per kijker) en het beeld van een behoorlijk misogyn, om niet te zeggen mensonwaardig programma is vervolmaakt.
JOHN DE MOL is wel eens ‘de keizer van de schraaptelevisie’ genoemd, wat een verwijzing is naar zijn oud-Hollandse koopmanschap, dat hem telkens in staat stelt met minimale middelen maximaal rendement te behalen. De Bus is een extreem staaltje van deze molliaanse Midas-touch. Ook daarvan zijn de deelnemers aan het programma het belangrijkste slachtoffer. Niet alleen moeten zij om een plaats in De Bus te bemachtigen zesduizend gulden borg lappen (te verliezen als men zelf besluit de Bus te verlaten), op last van Endemol moeten zij ook nog eens zelf hun geld verdienen voor de kosten van levensonderhoud tijdens de reis. Elke dag voert een deel van de uitverkoren équipe een opdracht uit die zij van Endemol krijgen. Ze worden betaald ‘in stukloon’. Tijdens de proefperiode met de Bus bleek al waar dat op neerkomt. Zo moesten de voor het corvee geselecteerde deelnemers het gehele wagenpark van de firma De Mol wassen: 64 auto’s in acht uur tijd, waarmee iedere deelnemer niet meer dan ƒ12,50 verdiende.
Dat mag weer een revolutie in medialand heten: De Mol laat zijn nieuw gerecruteerde sterren tevens inzetten als zijn privé-slavenlegertje, dat klusjes kan opknappen tegen een bedrag waarvoor je normaal gesproken niet eens één uitzendkracht over de vloer krijgt. Met hun zuurverdiende centjes dienen de kandidaten vervolgens zelf boodschappen te doen, een van de weinige gelegenheden waarvoor ze de vrijwillige gevangenschap in hun cel-op-wielen mogen onderbreken. De betaling bleek in de proefperiode dermate karig dat de deelnemers na de overenthousiaste aankoop van enkele kratjes van het allergoedkoopste bier, al direct kampten met een chronisch gebrek aan toiletpapier.
Daarmee werpt De Bus ook een dramatisch licht op de nieuwe arbeidsverhoudingen op de Gooise matras van na de commerciële revolutie. Hier is sprake van de neo-feodale omstandigheden waar Marx en Engels hun hele leven tegen hebben gevochten, een vorm van absolute horigheid die met de val van het Russische tsarenrijk in deze contreien in onbruik was geraakt. Het is daarom des te verwonderlijker hoeveel mensen staan te popelen om hun familie en werk vaarwel te zeggen voor een verblijf in de Bus. Wat bezielt hen? In hun gesprekjes met presentatrice Sylvana houden de meesten een nogal obligaat verhaaltje over hoe ze in de Bus ‘zichzelf willen leren kennen’, of ‘hun grenzen willen verkennen’. Slechts een enkeling komt er openlijk voor uit dat hij of zij aast op instant mega-roem. Menig naar erkenning hunkerend hart heeft daarbij al een gevoelige knauw opgelopen.
WIETZE UIT HUIZEN is een van die verliezers. De 34-jarige vertegenwoordiger in gelukwenspakketten zit er behoorlijk geknakt bij terwijl hij in de camera het droevige relaas van zijn ultieme deceptie afsteekt. Geheel tegen zijn verwachtingen in is hij na twee dagen in de Bus onbarmhartig weggestemd door zijn medepassagiers. ‘Het is een keiharde klap’, bekent hij. ‘Je gaat zitten denken wat er aan je mankeert.’ Misschien, zo filosofeert hij, ligt het wel aan zijn gesnurk. In totaal bracht Wietze zestig uur door in de Bus. De survivalexpedities en de psychologische testen had hij toen al overleefd. Omdat hij behoorde tot de groep van zestig overgebleven kandidaten koesterde hij hoge verwachtingen. Die werden in één klap stukgeslagen toen zijn medepassagiers hem collectief wegstemden. Een harde klap, bekent Wietze. En dan te bedenken dat hij de auto van John de Mol nog persoonlijk had staan oppoetsen.
Toch, helemaal ongelukkig met zijn gedwongen vertrek is hij niet, vertelt hij later. ‘Ik voorzie grote problemen als de Bus eenmaal vertrokken is. Het is een superkleine ruimte waarin je met z’n allen op een mierenhoop zit. Op een gegeven moment zal het echt een kwestie van puur overleven worden. Als je 24 uur per dag op elkaars lip zit moeten er wel irritaties komen.’ Door het competitieverband zal dat alleen maar erger worden, profeteert hij. ‘Het leven van de passagiers is hard. De ene dag moet je je uit de naad werken, de andere dag moet je slijten in een dood hok, waar de psychische druk enorm is. De Bus is bovendien superprimitief. In bed lag ik tegen iemand aan die zo ongelooflijk veel zweette dat je erin begon te drijven. Echt lekker ruiken deed het er niet, wat ook te danken was aan het feit dat het enige toilet al snel verstopt raakte. Eerlijk gezegd zal het me verbazen als ook maar iemand in staat is de rit helemaal uit te zitten. Bij onze groep kreeg een meisje het na een paar uur al te kwaad. Die moest er gelijk uit. Straks mag dat niet meer. Dan ben je gelijk die zesduizend gulden borg kwijt, en bovendien moet je dan nog vijf dagen in de Bus blijven, in afwachting van een vervanger. Dat geeft natuurlijk ook druk. In ieder geval zal het me niet verbazen als de Bus op het einde van de rit straks terugkeert als een rokend wrak.’ Voor Wietze zit zijn ene minuut tv-roem er al op. Zijn hoop is nu gevestigd op Willibrord Fréquin, die hem binnenkort zal interviewen over zijn ervaringen in de Bus. ‘En dan mag ik misschien ook nog naar RTL-live.’
HET BEKENDE-Nederlanderschap komt tegenwoordig bepaald niet meer zonder zweet en tranen, dat is wel duidelijk. Gelukkig zendt de lokale Amsterdamse zender Mokum TV sinds enige weken met groot succes de serie Gluren bij de buren uit, waarin in principe iedereen een kans heeft op eeuwige televisieroem. Zonder inleggeld, zonder eindeloze selectieronden en zonder een verplichte wasbeurt van het wagenpark van de directie. Het enige wat nodig is, is een voyeuristische buurman met een videocamera.