Ruim zestig jaar na de dood van Hitler wordt nog altijd gezocht naar een verklaring voor het feit dat hij een totale vernietigingsoorlog ontketend heeft. Waar kwamen zijn gewelddadige antisemitisme en zijn obsessieve verlangen naar Lebensraum vandaan? De afgelopen decennia is er veel onderzoek gedaan naar Hitlers Welt anschauung, het antisemitische klimaat in Wenen en de betekenis van de Eerste Wereldoorlog en de daarop volgende revolutiepogingen voor de politieke radicalisering van Hitler.

In veel van de literatuur over Hitler duikt de naam op van de Beierse hoog leraar Karl Haushofer (1869-1946), die met zijn denkbeelden over «geopolitiek» grote invloed zou hebben gehad. Reeds eind jaren dertig werd hij in de Engelse pers «de man achter Hitlers ideeën» genoemd. Het gezaghebbende Amerikaanse blad Foreign Affairs wist in 1943 zelfs te melden dat Haushofer de ghostwriter van Mein Kampf was geweest.

Vanaf de jaren zestig speelt Haushofer ook een centrale rol in talloze publicaties van New Age-achtige auteurs, die hem zien als de spin in het web van talloze geheime, occulte genootschappen waarvoor Hitler nauwelijks meer was dan een instrument om hun heilloze plannen te verwezen lijken. Haushofer zou de «zwarte magiër» zijn ge weest, die Hitler had ingewijd in de «geheime leer», een doctrine die zo geheim is dat het voor ons stervelingen nauwelijks te bevatten is waar die uit bestaat, maar waarin Atlantis, de Ariër en de lans waarmee het lichaam van Jezus werd doorboord een grote rol speelden. Ook zou Haushofer in contact hebben gestaan met de dalai lama en allerlei geheime oosterse genootschappen, terwijl hij Hitler het symbool van het hakenkruis zou hebben aangereikt. Vooral sinds de komst van internet groeit het aantal esoterische teksten over Haushofers even geheimzinnige als sinistere rol specta culair.

In zijn dissertatie Karl Haushofer en het nationaal-socialisme maakt historicus en uitgever Perry Pierik op rustige en doeltreffende wijze de kachel aan met dergelijke occulte ongein. Dit is echter niet de belangrijkste doelstelling van dit boek, want dat zou voor een academisch proefschrift een wat al te magere basis vormen. Pierik wilde onderzoeken in welke mate Haushofer invloed heeft uitgeoefend op Hitler en de nationaal-socialistische be weging.

Wie was echter deze Karl Haushofer? Als zoon uit een professorengeslacht nam hij op zijn achttiende dienst in het Beierse leger, waarin hij een respectabele maar bepaald geen spectaculaire carrière had en na verloop van tijd docent krijgsgeschiedenis aan de militaire academie werd. Voor de Eerste Wereldoorlog maakte hij enkele reizen naar het Verre Oosten en was hij enige tijd militair attaché in Japan, tussen 1914 en 1918 diende hij als artillerieofficier aan verschillende fronten en na de smadelijke Duitse nederlaag begon hij een tweede carrière als wetenschapper.

Het was als hoogleraar geopolitiek en zeer ijverig publicist dat hij aanzien en invloed vergaarde. Een van zijn studenten was Rudolf Hess, die korte tijd later privé-secretaris van Hitler werd en aan wie deze Mein Kampf dicteerde. Via Hess, voor wie Haushofer een soort vaderfiguur werd, kwam de geopoliticoloog in contact met de toekomstige Führer. Omdat de ultra nationalistische Haushofer heilig geloofde in de zogenaamde Dolchstosslegende, van mening was dat het tijd was voor een nieuwe «Caesar», er duidelijk antisemitische denkbeelden op nahield en «wetenschappelijk» aantoonde dat Duitsland voldoende Lebensraum nodig had, is hij door sommige historici beschouwd als iemand die Hitler van denkbeelden voorzag die uiterst rampzalige gevolgen hebben ge had.

In dit boek, dat helaas ontsierd wordt door tal van kromme zinnen en foutief Duits, weet Pierik aannemelijk te maken dat Haushofer niet verantwoordelijk kan worden gesteld voor het antisemitisme van Hitler en dat hij in dit opzicht niet veel meer was dan een meeloper. Meer invloed hebben zijn ideeën over Lebensraum gehad, al dacht hij daarbij in de eerste plaats aan het sluiten van bondgenootschappen en niet aan een veroverings oorlog zoals Hitler die wenste. Over Haushofers rol bij Hess’ mysterieuze vlucht naar Schotland in mei 1941 kan ook Pierik niet veel helderheid verschaffen. Wel is het duidelijk dat de professor en diens zoon Albrecht, een diplomaat die betrokken was bij het conservatieve verzet tegen Hitler, daarna in ongenade vielen. Na de mislukte aanslag van 20 juli 1944 werden beiden gearresteerd. Vader Haushofer werd na een maand in concentratiekamp Dachau weer vrijgelaten, zijn zoon werd echter kort voor het einde van de oorlog door de Gestapo vermoord.

Op Albrechts lichaam vond men een gedicht met als titel Der Vater, waarin hij onder meer schreef: «Mein Vater hat das Siegel aufgebrochen./ Den Hauch des Bösen hat er nicht gesehn./ Den Dämon liess er in die Welt entwehn.» Volgens Pierik overdreef Albrecht, heeft Karl Haushofer niet «het zegel van het slot» verbroken, waarna het Kwaad kon ontsnappen, wel «verstopte de sleutel daar waar iedere dief hem kon vinden».