Naar verluidt is er de afgelopen dagen zoveel gestampvoet in paleis Noordeinde dat de voorraad koninklijk porselein er behoorlijk onder te lijden heeft gehad. Beatrix, zo meldt de Volkskrant van zaterdag 8 maart, is «razend» over de politieke crisis die is ontstaan over het onderzoek van de BVD naar de gangen van haar nicht Margarita en dier echtgenoot Edwin de Roy van Zuydewijn. De vorstin meent, aldus de Volkskrant op gezag van «hofbronnen», dat zij op grond van «verworven rechten» alle vrijheid geniet haar entourage te laten «screenen» door de geheime dienst. Alleen al de suggestie dat voor zulks toch ten minste toestemming nodig was van een minister heeft de majesteit diep gegriefd. Zij moet dan ook op vertoornde wijze (de Volkskrant maakt in de kop van het verhaal melding van «razernij») kennis hebben genomen van de geluiden uit de Tweede Kamer als zouden de regels inzake het lichten van vertrouwelijke dossiers moeten worden aangescherpt.

Nu is er sinds de officieuze promotie van Pieter Broertjes tot eerste hofraad inzake persbetrekkingen in de koninklijke entourage alle reden de ontboezemingen van de Volkskrant aangaande de gerezen koninklijke toorn ernstig te noemen. Beatrix is hoogstwaarschijnlijk echt geschokt over «Oranje-gate», althans over de ophef daaromtrent in parlement en pers. En dat is misschien nog wel de meest opzienbarende onthulling in de hele Margarita-crisis tot nog toe. Uiteindelijk: als de vorstin werkelijk van mening is dat het business as usual is als zij op eigen houtje de geheime dienst commandeert, wat voor draconische onthullingen staan ons de komende maanden dan nog te wachten? Wordt die verborgen microfoon toch nog gevonden in de werkkamer van Eef Brouwers? Zal de mysterieuze afluisterapparatuur die in de woning van Zuydewijn is aangetroffen een geheime hotline naar paleis Noordeinde blijken te zijn? In de Griekse tragedie à la Endemol die het Margarita-drama is geworden, is nu niets meer onmogelijk.

Intrigerend blijft de vraag waar die «verworven rechten» van de vorstin vandaan komen. Immers: nergens staat geschreven dat de vorstin gemachtigd is via staatsspionnen vertrouwelijke documenten van de Sociale Dienst in te zien en de inhoud daarvan door te brieven naar haar ex-zwager en haar vader. Er moet hier sprake zijn van een historisch gegroeid gewoonterecht, althans in de ogen van Beatrix. Grijpt zij wellicht terug op de dagen van stadhouder Frederik Hendrik, de Stedendwinger, wiens apparaat aan agenten en spionnen in de zeventiende eeuw legendarische vormen moet hebben gehad? Of is deze traditie wellicht gegroeid tijdens de jaren van haar grootmoeder Wilhelmina en haar privé-Beria F. van ’t Sant, toen zij gezamenlijk de Nederlandse regering in ballingschap te Londen bestierden? Of heeft Margarita gelijk en is dit alles weer de zoveelste spectaculaire actie van prins Bernhard, die volgens de prinses in HP/De Tijd nog altijd «de koning van Nederland» is en zonder wiens zegen dit soort halfondergrondse bewegingen überhaupt niet kunnen worden gemaakt?

Er is de afgelopen decennia veel gespeculeerd over de «schaduwregering» van Beatrix. Gesproken werd over de monarchie als «Bermuda-driehoek van de Nederlandse democratie». Echt concreet wilde al deze theorievorming tot nog toe maar niet worden. In die zin is de affaire-Margarita een smoking gun in de bewijsvoering van de totalitaire trekjes van het Beatrix-bewind. Plotseling is zichtbaar geworden welke dimensies de koninklijke prerogatieven inmiddels hebben aangenomen. Zij is dus gemachtigd — wij volgen gemakshalve maar de uitleg van demissionair premier Balkenende — iedereen die dicht in haar privésfeer komt te laten doorlichten met alle beschikbare middelen, inclusief een uitgebreide screening door de geheime dienst. In de praktijk betekent dat bijvoorbeeld dat Beatrix de afgelopen jaren ordners vol geclassificeerde informatie moet hebben binnengekregen uit Argentinië, alwaar vader Zorreguieta uiteindelijk over een heel wat duisterder verleden beschikt dan Edwin de Roy van Zuydewijn. Ook de vader van Emily Bremers moet volgens de uitleg van Balkenende zonder enige twijfel in het zonnetje van de koninklijke nieuwsgierigheid hebben gestaan. In principe komt immers iedereen die mogelijkerwijs met enige regelmaat ten paleize kan verschijnen in aanmerking voor BVD-screening op last van Beatrix, zo viel uit de woorden van de premier op te maken. En dit alles zonder dat er vanuit het kabinet een haan naar kraait. Volgens Balkenende zou iedereen daar ook «begrip» voor moeten kunnen opbrengen.

Het zullen niet alleen de doorgewinterde republikeinen zijn die moeite met dit laatste hebben. Het is namelijk nogal onbegrijpelijk dat Nederland anno 2003 nog altijd te kampen heeft met een bestuurlijke twilight zone, waar alle conventies van de burgerlijke samenleving opeens als sneeuw voor de zon verdwijnen en halffeodale privileges stammend uit de late Middeleeuwen opeens springlevend blijken te zijn. Op die manier wordt het natuurlijk nooit wat met de functie van Nederland als gidsland van democratisch fatsoen voor de gehele wereld. Als de staat ook hier nog altijd het verlengstuk kan worden van vorstelijke toorn, zonder enige noemenswaardige interventie van het wettelijk gekozen gezag, bevindt Nederland zich op de meetlat van het mondiale civilisatieproces nu eenmaal in de achterste linie, hoe men het ook wendt of keert.

Ondertussen krijgt de oranje vendetta tegen Edwin de Roy van Zuydewijn kafkaeske trekjes. Nadat eerst zijn Sociale Dienst-dossier is uitgeplozen door de BVD en zijn aanstaande schoonfamilie, is de man van Margarita nu staatsvijand nummer 1 geworden in de kolommen van De Telegraaf, die zich heeft ontpopt tot de Wrekende Hand van de monarchie. In de publicitaire drijfjacht op De Roy van Zuydewijn gaat De Telegraaf geen methode uit de weg, met als voorlopig dieptepunt afgelopen zaterdag, toen de krant de voorpagina opende met de mededeling dat de «nepbaron» in zijn jeugd zou zijn verdacht van inbraak. Tussen neus en lippen door meldt de krant dat het hier gaat om een geseponeerde zaak. Als een zaak wordt geseponeerd, is er echter helemaal geen zaak, zoals iedere advocaat weet te vertellen, en is dat zeker geen materiaal voor een voorpaginabericht met een kop in WO III-formaat. Het is het zoveelste staaltje normvervaging waardoor de zaak-Margarita toch al zo wordt gekenmerkt. De vraag is hoe De Telegraaf aan deze — toch ook zeer vertrouwelijke — informatie komt. Wellicht uit hetzelfde dossier dat de BVD indertijd samenstelde ten behoeve van de vorstin? Is deze unverfroren poging tot karaktermoord onderdeel van een nog altijd voortdenderend tegenoffensief? En gebeurt dit alles ook nog steeds op last van het kabinet van de koningin?

Het drama rond de totaal geëscaleerde twist in de familie van Oranje-Nassau-Bourbon doet in meer dan één opzicht denken aan de laatste dagen van Richard Milhouse Nixon. De paranoïde atmosfeer van afluisteren en afgeluisterd worden, de mistige clandestiene operaties van staatsorganen, de huiveringwekkende hybris van de hoofdrolspelers: het komt allemaal verdacht vertrouwd voor. Ook hier de katalyserende werking van de pers en het dag na dag voortschrijdende inzicht richting steeds fatalistischer ogende verten. Ondertussen is er sprake van een regelrechte constitutionele crisis en wordt het voor het Republikeins Genootschap misschien toch eens tijd te brainstormen over een provisorisch overgangsbewind, gewoon voor het geval dat. «Haalt de monarchie Koninginnedag nog?» zo vroeg de KRO-radio zich afgelopen dinsdag al vertwijfeld af.

Een uitweg uit deze impasse lijkt niet zo snel voorhanden. In elk geval zouden de Oranjes gebaat zijn bij een stukje familietherapie. Daarnaast zou de monarchale gedachte gebaat zijn bij een renovatie van haar aard en wezen, en zou de monarchie veel meer dan tot nog toe het geval is moeten worden geïntegreerd in de samenleving. Zo is het natuurlijk een doodzonde dat de monarchale mystiek nauwelijks wordt aangeboord, verborgen blijft achter de hekken van de paleizen en slechts enkele rituele dagen per jaar (Prinsjesdag, 30 april) aan den volke wordt getoond. In deze tijd van de 24-uurs-economie van de massamedia geeft die zuinige dosering werkelijk geen pas meer, zoals het succes fou van de confessies van Margarita heeft aangetoond. Met de installatie van een cameranetwerk à la Big Brother in zowel paleis Noordeinde, Soestijk als het Zuid-Franse landjuweel van Margarata en Edwin zou het volk zich dagelijks aan de vorstelijke glorie kunnen laven. Waarom niet gewoon een vaste RVD-site op internet, met doorklikmogelijkheden naar elk paleis, zodat iedere bange onderdaan zich op elk uur van de dag kan vergewissen van de aanwezigheid van de Eerste Familie? Het zou een nog groter succes kunnen zijn dan de uitzinnig bekeken true life family soap rondom Ozzy Osbourne en zijn folkloristische gezinnetje. Welk een majestueuze toegift op het zogeheten charmeoffensief zou het zijn, zo’n televisionaire openstelling van de diverse paleizen en buitenverblijven van het roemrijke geslacht dat de Lage Landen al eeuwen in de ban houdt met zijn paleisintriges, paranormale fenomenen, verborgen verledens, geheime agenda’s, religieuze schisma’s, huwelijksleed en de vele muzikale aanvechtingen. Wat een uitgelezen gelegenheid om de kloof tussen vorst en volk voor eeuwig te dempen. Het zou niet alleen fascinerende televisie opleveren («Idols, eat your heart out»), maar ook een fenomenale doorstart kunnen betekenen van de monarchale gedachte. Al het republikeinse gemor als zou de koninklijke staatsvorm in het derde millennium «geen nut» meer hebben, zou in één klap uit de wereld zijn geholpen. Tot slot zou het de dames en heren van de BVD bovendien veel werk schelen.