Een roman die al te ver afwijkt van de prozastroom krijgt snel klachten van het koor der critici: zonder plot of herkenbare hoofdfiguren en met weinig verduidelijking en veel ‘taalgeweld’ moet de arme bespreker zwoegen zonder houvast. Waarom schrijft kameraad Gustaaf Peek er in zijn historische roman A.D. zo omheen? Wat wil hij? Een roman is toch méér dan louter taal?
Inderdaad, Peeks boek heeft niets weg van het Fabricius-jeugdboek De scheepsjongens van Bontekoe, wel iets van Melville’s meesterwerk Moby-Dick, in 1851 unisono verguisd. A.D. speelt zich af aan de vooravond van de voc, vanaf 1602 eeuwenlang een moordende multinational met een Azië-monopolie op specerijen. De hoge voc-heren kregen al venijnig commentaar in Simon Vinkenoogs poëtische epos Heren zeventien (1953): ‘en voor de vers geplukte vrouwen van de inboorlingen/ gods grenzeloze liefde van de zendelingen’. Peek doet dat dubbel en dwars over en méér: hitte, honger, haat en hebzucht onder de heersende hoge heren die winstzucht en wreedheid lucratief willen combineren. A.D. is een sublieme taalexplosie à la Schierbeeks Het boek Ik, en net zo betrokken: beeldend, adembenemend en dicht op de pijnlijke huid (bruin, rood of wit). De verteller met zijn heldere camerablik dwaalt over de dekken en door de ruimen van het schip, ‘een dorp van meer dan honderd man op drift’. Scheurbuik en vlektyfus houden huis, maar ook seksuele drift en moordzucht onder mannen en vrouwen met messen. Anno 1597 vaart het schip naar Straat Soenda en ontploft bij een Indisch eiland.
Verhaaltechnisch vallen twee personages zeer op. Nicolaas, de ‘zwarte duivel’ en beschermer van de kapitein, spreekt in de tweede persoon en verweert zich tegen dodelijk racisme. Op het eiland probeert hij met de vrouw Nel te overleven. En daar duikt dat andere fascinerende personage op, ‘de jongen’: ‘Toen ze hier kwamen, zagen ze ons als dieren. Daarna, nadat ze hier in de bomen iets zagen glinsteren, werden we slaven. Zodra we ons verzetten veranderen ze ons weer in dieren.’
A.D. is een taalfeest dat nog wacht op werkelijk commentaar.
