Ruslands plek in de wereld valt samen te vatten in twee verjaardagen. Op 9 mei 2005 vierde Rusland de zestigste Overwinningsdag op nazi-Duitsland. In Moskou aanschouwde Vladimir Poetin de militaire parade schouder aan schouder met president Bush, kanselier Schröder, president Chirac, onze Jan-Peter, en ga zo maar door. Tien jaar later, in 2015, was de parade nog indrukwekkender. Een ‘onsterfelijk regiment’ van 250.000 Russen marcheerde langs met portretten van overleden soldaten, waaronder Poetin zelf, met het portret van zijn vader. Maar de gastenlijst was aanzienlijk uitgedund. China en India hadden weer hun president gestuurd, maar verder leek de internationale tribune een galerij van ’s werelds paria’s: Raúl Castro uit Cuba, de Egyptische dictator Sisi, dictators uit Centraal-Azië.
Ruslands vele pogingen om een alternatieve wereldorde op te tuigen, buiten de VS om, waren in die tijd allemaal in de versukkeling geraakt, zeker na de Russische invasie van Oekraïne. De Euraziatische Unie, het partnerschap met China, de conservatieve as tegen het Amerikaanse liberalisme: ze draaiden allemaal al even lekker als de Russische economie. Rusland, kortom, zat in z’n eentje diep in het bos. Het is tegen die achtergrond een bijna onvoorstelbare meevaller dat Donald J. Trump opeens uit de boom kwam vallen. In het boek Who Lost Russia? How the World Entered a New Cold War wordt Trump dan ook wel ‘The Siberian Candidate’ genoemd, een woordspeling op een Koude-Oorlogsfilm waarin de Sovjet-Unie probeert om een geheim agent president van de VS te maken.
Donald Trump lijkt flink zijn best te doen om de indruk te versterken dat hij in de zak van Poetin zit. Bewondering voor Poetin lijkt wel zijn enige consistente overtuiging; het opheffen van de internationale sancties tegen Rusland (om die invasie van Oekraïne) lijkt het enige te zijn waar zijn team voor zijn aantreden voorbereidingen voor trof. Zijn veiligheidsadviseur Michael Flynn is daar ook voor ontslagen, omdat hij dat al te vlijtig deed. Maar Flynns ontslag lijkt alleen een tijdelijke hobbel. The New York Times meldde deze week dat de amateur-diplomaten in Trumps entourage gestaag doorgaan met hun voorbereidingen om die sancties neer te halen. Het is een weinig verheffend groepje mannen: een zat in de bak voor aandelenzwendel met de maffia, een ander voor omkopen van politici, allemaal staan onder verdenking bij de FBI. Je zou zeggen dat gezond boevenverstand hen zou influisteren om eventjes geen aandacht te trekken met hun inspanningen voor het Kremlin. Als er nu één gevaar dreigt voor Trumps presidentschap, dan zijn het die banden met Rusland.
Enfin, Team Trump werkt dus hard aan een ‘herstart’ van de relatie met Rusland. Maar het blijft de vraag of de Siberische kandidaat werkelijk Rusland eigenhandig het bos uit gaat leiden. Het eerder genoemde Who Lost Russia? van Peter Conradi, buitenlandchef van The Sunday Times en oud-correspondent van Reuters in Moskou, zet daar de nodige vraagtekens bij. Conradi wijst erop dat ook Bush jr. en Obama een ‘herstart’ hebben geprobeerd met Poetin – Bush keek ‘diep in Poetins ogen’ en Obama presenteerde een reset-knop. Beiden mislukten grandioos. Conradi twijfelt of Trump het er anders vanaf brengt. Op zich, schrijft hij, is het geen gek idee om zeventig jaar Amerikaanse vijandschap tegen Rusland te matigen. ‘Realisten’ zoals Henry Kissinger pleiten daar al lang voor.
Maar machtige groepen in Washington zien het anders: vijandschap blijft de orthodoxie van Democraten, neocons, militaire denktanks, het Republikeinse establishment en de bureaucratie in Washington – de ‘diepe staat’ zoals die opeens heet. Conradi noteert ook dat binnen Team Trump nogal wat scepsis over Rusland heerst, bijvoorbeeld bij zijn belangrijkste ministers en bij vice-president Pence, die Poetin tweemaal ‘een kleine, pesterige leider’ noemde van ‘een corrupt steelsysteem’. Maar belangrijker is dat er strijdige nationale belangen blijven tussen de VS en Rusland, dat Trump en Poetin beiden willen domineren, en dat beiden de wereld beschouwen als een nul-som: de winst van de een is het verlies van de ander. Met een ‘deal’ zullen ze beiden willen winnen en ook als winnaar willen worden gezien. ‘Wederzijdse vleierij gaat niet alles oplossen’, schrijft Conradi droogjes. Zoals bij alles valt Trumps presidentschap dus ook wat Rusland betreft maar moeilijk te voorspellen. Zelfs voor de Russische poppenspeler die hem aan draadjes had hangen.