Toen de Chileense ex-dictator Augusto Pinochet bijna anderhalf jaar gevangen zat in een luxe buitenverblijf in Engeland en hij er, althans op sommige plaatjes, almaar zieker en krakkemikkiger ging uitzien, begon men zich af te vragen of Amnesty International, dat zich zo had ingespannen voor zijn arrestatie, hem niet langzamerhand als een politieke gevangene moest gaan zien en ook voor zijn rechten op zou moeten komen. Linkse politici in Chili hadden een andere zorg. Voor hen was de ergste nachtmerrie dat Pinochet ergens in Europa zou sterven en in het vervolg in zijn eigen land als een heilige en een martelaar voor orde en recht zou worden vereerd.

Tot op zekere hoogte was er dan ook reden tot opluchting toen Pinochet, na een zorgvuldige juridische procedure, op 3 maart van dit jaar naar Chili werd teruggestuurd, al was de aanvankelijke triomfantelijke ontvangst daar erg wrang. Bijna niemand verwachtte dat wat de Chileense regering had beloofd, namelijk dat hij in eigen land voor zijn misdaden zou worden vervolgd, ooit werkelijkheid zou worden. Daarom zijn misschien de mensenrechtenactivisten en vroegere politieke tegenstanders van Pinochet wel het meest verbaasd nu het Chileense Hooggerechtshof heeft bepaald dat hij wel degelijk mag worden vervolgd, ondanks de door hem zelf voor zijn aftreden afgekondigde amnestiedecreten en zijn zelfgeproclameerde immuniteit, eerst als opperbevelhebber van het leger, later als senator voor het leven.

Slimme juristen hebben een gaatje ontdekt in Pinochets decreten. De amnestie gold wel voor moorden en martelingen, maar niet voor de meer dan duizend, nog steeds onopgehelderde «verdwijningen». Die misdaden duren immers nog altijd voort. Maar misschien is in deze hele zaak het opheffen van Pinochets immuniteit nog belangrijker. Ook in Engeland speelde dat vanaf het begin. In eerste instantie werd daar door het gerechtshof bepaald dat Pinochet als ex-staats hoofd immuniteit genoot, maar daar werd, nota bene door het conservatieve Hogerhuis, een streep door gehaald. Dat maakte de zaak-Pinochet direct tot een belangrijk precedent, waardoor alle dictators in het vervolg wat minder prettig zullen slapen. Hoe goed ze het ook regelen, ze kunnen in het buitenland ter verantwoording worden geroepen voor misdaden in strijd met het anti-folteringsverdrag en voor misdaden tegen de mensheid. En blijkbaar komt er dan ook in het binnenland iets op gang waardoor slachtoffers of hun familieleden luider durven te spreken, aanklachten indienen, en rechters daar niet meer onderuit kunnen. Zelfs rechtse politici en jongere officieren proberen zich nu van Pinochet te distantiëren. Tot een werkelijk proces zal het wel niet komen, daar is hij inderdaad te oud voor. Dat is jammer omdat zo’n proces ook nieuwe feiten op tafel zou kunnen brengen. Maar voorlopig is het al belangrijk dat de discussie over de recente geschiedenis in Chili is heropend en daardoor nergens in de wereld meer gestopt kan worden.