Barcelona – Deze week wordt de Spaanse grondwet veertig. Reden voor feest? Ja, zeggen de hoeders van de Spaanse eenheid, want de grondwet van 1978 bracht ons vrijheid, democratie en een heuse rechtsstaat. Nee, zeggen de strijders voor onafhankelijkheid in Catalonië en Baskenland, want de grondwet is opgesteld onder dreiging van het leger van Franco en is door een steeds nauwere interpretatie verworden tot een kooi voor het recht op zelfbeschikking en de vrijheid van meningsuiting.
Dit laatste vond ook de Catalaanse premier Quim Torra. In een brief bedankte hij voor het officiële herdenkingsfeestje van veertig jaar grondwet in Madrid. Volgens de Spaanse regering was dat een ‘gemiste kans om te laten zien dat Torra voor alle Catalanen regeert’.
Dat was een interessante opmerking. Recente peilingen laten namelijk zien dat de meerderheid van de Catalaanse bevolking juist helemaal niets meer van de grondwet moet hebben. Slechts zeventien procent zou er nu nog maar vóór stemmen. Bij het referendum van 1978 was dat negentig procent.
Ook elders in Spanje groeit de weerstand tegen wat het ‘regime van 1978’ genoemd wordt. Deze weken organiseren studenten van 26 Spaanse universiteiten stemmingen over de monarchie. Voor hen is dat een ‘anachronistische en antidemocratische’ instelling die opgelegd is door dictator Franco en die door druk van de franquistische elites is opgenomen in de grondwet.
Maar als er één instantie is die heeft bijgedragen aan de uitholling van de geloofwaardigheid van de grondwet, dan is dat het Grondwettelijk Hof. Het jongste wapenfeit van dit gepolitiseerde hof met een rechtse meerderheid spreekt voor zich.
Het kabinet-Rajoy was tussen eind 2015 en oktober 2016 demissionair. Voor de rechtse regering was dat reden om het parlement te negeren. Parlementaire controle is niet nodig als je demissionair bent, was het merkwaardige argument. De oppositie stapte naar het Grondwettelijk Hof. Vanzelfsprekend kreeg zij gelijk. Wie demissionair is, en dus geen democratisch mandaat meer heeft, moet des te meer verantwoording afleggen. Om dat in te zien, hoef je geen grondwetspecialist te zijn.
Het Grondwettelijk Hof kwam tot dezelfde conclusie. De regering-Rajoy had de grondwet geschonden. In dringende gevallen, zoals het Catalaanse referendum, draaft het hof binnen 24 uur op en doet onmiddellijk uitspraak. Maar dit geval was niet dringend. Het vonnis kwam tweeënhalf jaar na dato, toen Rajoy al lang geen premier meer was. Praktisch effect van het vonnis: nul. ‘Tien maanden illegaal regeren is hier dankzij het Grondwettelijk Hof gratis’, concludeert hoogleraar politicologie Ramón Cotarelo.