In 2017 slaagde Sumit, een student uit Delhi, voor het toelatingsexamen om belastinginspecteur te worden bij de Indiase overheid. Er kwamen vier miljoen aanmeldingen binnen voor vierhonderd plekken, dus Sumit voelde zich uitverkoren. Wat vervolgens uitbleef, was zijn officiële aanstellingsbrief. Twee jaar later wachtte hij nog steeds. Sumit belandde in een depressie en pleegde uiteindelijk zelfmoord. Toen het team van Ravish Kumar, nieuwspresentator bij New Delhi TV, in de zaak dook, bleek dat niemand van Sumits lichting daadwerkelijk was aangesteld. ‘Waar blijft het werk van deze mensen?’ vroeg Kumar zich af tijdens zijn veel bekeken uitzending die dagelijks om negen uur werd uitgezonden. Het was een vraag die gold voor velen. De werkloosheid in India blijft hardnekkig hoog.
De eenzame missie van Kumar, een van India’s bekendste televisiegezichten, om individuele tragiek en systemisch falen aan het licht te brengen is het onderwerp van While We Watched, van Vinay Shukla. Deze jonge filmmaker wilde naar eigen zeggen met deze documentaire ‘een boze en angstige brief aan de journalistiek’ schrijven. Door Kumar van dichtbij te volgen brengt hij in beeld hoe onafhankelijke, machtskritische en op feiten gebaseerde journalistiek wordt verdrongen door een schril discours waarin media het publiek opstoken tegen ingebeelde vijanden en daarmee de macht vrij spel geven.
Kumar komt in beeld in de opmaat naar de landelijke verkiezingen in India van 2019 toen Narendra Modi en zijn hindoe-nationalistische partij, de bjp, voor de tweede keer op rij won. De grote vraag op dat moment, zo vertelt Kumar zijn kijkerspubliek, is waar de verkiezingen over moeten gaan: om banen of om nationale trots? De regering-Modi zet in op dat laatste, vooral omdat op het gebied van werk weinig vooruitgang te melden valt ondanks de belofte van spectaculaire economische ontwikkeling. En dus kiezen Modi en de zijnen voor de oude populistische truc: het is wij tegen zij, en die amorfe ‘zij’ hebben een hekel aan het land. ‘Antinationaal’ is de term die hiervoor bedacht wordt door politieke strategen rondom de bjp.
Het blijkt een meesterzet. Wie problemen heeft met het regeringsbeleid, misstanden aan de kaak stelt of simpelweg vindt dat er dingen anders moeten is niet zozeer tegen de overheid, maar tegen de natie als geheel. Het idee dat nationale trots het belangrijkste is en elke vorm van kritiek daaraan afdoet, wordt gretig omarmd door grote delen van de Indiase bevolking. Het is een manier om een streep te zetten onder een geschiedenis van kolonialisme en postkoloniale onderontwikkeling en om het niet over ongemakkelijke onderwerpen te hebben. ‘De zoete geur van nationalisme wordt gebruikt om de stank van de realiteit te verbergen’, zo vat Kumar het samen.
Kumar brengt de stank juist in beeld, letterlijk op het moment dat hij met zijn team de camera richt op verkrotte wijken waar het vuilnis zich ophoopt. En omdat Kumar dit soort onderwerpen kiest in plaats van Modi’s lof te zingen wordt ook hij als ‘antinationaal’ aangemerkt. Het zijn Kumars collega’s bij andere tv-programma’s die het voortouw nemen. Zij zijn de gezichten van de zogeheten ‘nationalistische journalistiek’, die wordt gefinancierd met de winsten van het Indiase grootkapitaal dat talloze onafhankelijke kranten en tv-zenders heeft opgekocht.
En voor wie het antinationale brandmerk eenmaal draagt, wordt het werken steeds moeilijker. Een opgejut publiek achtervolgt Kumar op straat als hij op reportage gaat. Zijn telefoonnummer wordt gedeeld op sociale media, waarna een stroom doodsbedreigingen volgt. Om onduidelijke redenen lopen de online-uitzendingen van zijn programma steeds vast, waardoor Kumars omroepbazen zich er zorgen over maken dat er te weinig naar hun programma’s gekeken wordt en de inkomsten teruglopen. Hier toont zich de tactiek van moderne autoritaire regimes die censuur hebben ingeruild voor iets subtielers: bestempel de vrije pers als volksvijand en laat de massa het werk doen.
While We Watched laat zien wat er gebeurt met een mens als het pad dat hij bewandelt steeds smaller wordt. Kumars redacteuren zeggen hun baan op, moegestreden en onzeker of ze in de toekomst nog wel werk zullen hebben. De vervreemding tussen Kumar en zijn publiek wordt ook steeds groter. In gesprek met doorsnee burgers hoort Kumar steeds hoe economisch succesvol India is, ook al wordt dat weersproken door cijfers en de dagelijkse beleving van mensen. Shukla’s documentaire laat daarmee ook zien hoezeer India in staat is een kunstmatig verhaal dat wordt gesponnen door macht en media voor waar aan te nemen. Shukla’s camera legt vast hoe de ontreddering hierover zich steeds meer op Kumars gezicht aftekent.
Shukla verdiepte zich eerder in een volhouder. Zijn vorige documentaire, An Insignificant Man, ging over Arvind Kejriwal, een anti-corruptieactivist die de ‘partij voor de gewone man’ oprichtte en ondanks veel tegenwerking in 2015 de hoogste bestuurder van Delhi werd. Ook While We Watched eindigt met een hoopvolle noot. Ravish Kumar wint een prestigieuze journalistieke prijs. De redacteuren in zijn team die nog over zijn besluiten een aanbod van concurrerende media af te slaan. Maar het postscriptum dat buiten het bestek van de film valt stemt somber. Afgelopen zomer werd New Delhi TV opgekocht door de Adani Group, het bedrijf van zakentycoon Gautam Adani, die nauwe banden met Narendra Modi heeft. De oprichters van ndtv, een van India’s laatste onafhankelijke zenders, stapten op. Direct daarna diende ook Kumar zijn ontslag in.