ATHENE – De wereld zal de opening van de Olympische Spelen in Athene, vrijdag 13 augustus, niet licht vergeten. De gevierde Griek se choreograaf Dimitris Papa io an nou maakte er een surrealistisch spektakel van, waarin de hele mythische wereld van de oude Grieken als een levend beeldhouwwerk voorbij paradeerde. De antieke goden, de muzen, de Griekse helden, de filosofen en de fabeldieren – overal was aan gedacht, dit alles gebracht met een erotomane ondertoon waar menige conservatief ingestelde tv-kijker van moet hebben opgekeken. Toch wat anders dan kinderkoren (de Spelen van Sydney, 2000) of Lionel Ritchie (Atlanta, 1996). Het was tegelijk het hoogtepunt van deze Spelen, die voor de rest vooral opvielen door een schier eindeloze reeks dopingschandalen binnen de selectie van het gastland, een geslaagd protest in Athene tegen de komst van Colin Powell en een Ierse godsdienstfanaat die de marathon om zeep hielp.

Voor veel Grieken was het openingsspektakel van Dimitris Papaioannou veel méér dan alleen een rituele opening van een sportfestijn. Zij beschouwen de show als het startsein van een nieuwe Helleense revolutie: een terugkeer naar het geloof en de cultuur van de voorvaderen. Zij hebben het orthodoxe christendom van de Grieken afgezworen en aanbidden Zeus en de elf andere goden van de Olympos, compleet met dierenoffers en andere antieke riten. Zij nemen nieuwe namen aan met wortels in de antieke tijden en laten zich herdopen tot «polytheïst», dat wil zeggen aanhanger van de religie van de twaalf goden van de Olympos.

Een van de voormannen van de beweging is de 39-jarige zakenman Irikiperos (voorheen Giorgos) Kokkalis, een neef van de machtige ondernemer Socrates Kokkalis. Hij is oprichter en voorzitter van de organisatie Leonidas, vernoemd naar een legendarische veldheer van de oude Spartanen. Momenteel werkt hij aan de heroprichting van de in antieke tijden vermaarde universiteit van Plato in Athene. Ook deed hij al eens een poging het vermaarde orakel van Delphi te reanimeren. Kokkalis presenteert zichzelf als een nieuwe Spartaan. «De Spartanen waren wat mij betreft het best georganiseerde volk van het antieke Griekenland», legt hij uit. «In de geschiedenis zijn ze vaak beschreven als oorlogszuchtige bruten die meisjesbaby’s van de rotsen gooiden. Maar dat berust allemaal op leugens. Ik heb zelf in Sparta laten zoeken naar botten van al die baby’s. Niet eentje te vinden! In werkelijkheid waren de Spartanen een vreedzaam volk, zolang je ze met rust liet. Ze waren het eerste Griekse volk dat een wetboek wist op te stellen.»

Ik tref de nieuwe voorman der Spartanen op zijn vakantieadres op het schiereiland Chalkidiki, geboortegrond van de filosoof Aristoteles, leermeester van Alexander de Grote. Het strand biedt uitzicht op de heilige berg Athos, gelegen op het gelijknamige eiland dat al sinds de Middeleeuwen fungeert als onafhankelijke ministaat van de christelijk-orthodoxe kerk. Daar wordt hard gewerkt aan de ontvangst van Vladimir Poetin, het eerste Russische staatshoofd sinds de tsaren dat voet zal zetten op de ook voor de Russisch-orthodoxen heilige grond. Op Athos zijn vrouwen ondanks aanhoudende protesten van de Europese Unie nog steeds niet welkom. Dat is het levende bewijs van de machtspositie van de christelijk-orthodoxe kerk in Griekenland, aldus Kokkalis. De Grieks-orthodoxe kerk mag volgens de gegevens van de kerk zelf nog altijd op steun van 98 procent van de Griekse bevolking rekenen, maar de macht is tanende, aldus Kokkalis. Hij beschouwt het openingsspektakel van de Olympische Spelen als een stap in de goede richting. Kokkalis: «De oud-Griekse cultuur is altijd zwaar onderdrukt door de Grieks-orthodoxe kerk. Eeuwen van censuur en antipropaganda deden hun werk. Tegenwoordig weten de meeste Grieken helemaal niets meer van hun oude religie. We lopen duizend jaar achter op de rest van Europa. Daarom was de opening van de Spelen zo belangrijk. Opeens werden de Grieken met hun culturele en religieuze verleden geconfronteerd. Het veroorzaakte een positieve schok.»

Kokkalis kwam in het nieuws met drie rechtszaken die hij tegen de Griekse staat aanspande. De eerste betreft de weigering van de overheid om zijn nieuwe naam en religieuze voorkeur te vermelden in zijn paspoort. Kokkalis: «Ik heb mijn oude naam afgezworen en als nieuwe naam Irikiperos, kortweg Eros, aangenomen. In Griekenland is het nog verplicht je geloofsrichting te melden bij de overheid. Tot vier jaar geleden moest dat ook verplicht in het paspoort vermeld staan. Maar dat is onder druk van de Europese Unie, en onder groot protest van de kerk, inmiddels niet meer het geval. Bij de burgerlijke stand wordt de godsdienst van iedere burger echter nog steeds geregistreerd. Dus ging ik naar de burgerlijke stand om te melden dat ik niet langer als orthodox christen vermeld wilde staan, maar als polytheïst. Daarnaast wilde ik mijn nieuwe naam officieel laten registreren. Ik kreeg een keihard nee te horen. ‹Wij haten polytheïsten›, zei de ambtenaar van dienst. Er zat niets anders op dan naar de rechter te stappen. Tegelijkertijd spande ik nog twee andere rechtszaken aan. Eentje om bezwaar te maken tegen de verplichte belasting die ten goede komt aan de orthodoxe kerk. De andere tegen de nog altijd voortdurende verwoesting van oud-Griekse tempels door toedoen van de christelijke kerk. De kerkelijke machthebbers haten me en doen er alles aan om me te vernietigen. Maar ik voel dat ik dit moet doen. Ik geloof in oude zielen en nieuwe zielen. Ik denk dat ik een oude ziel heb en dat ik daarom ben uitverkoren voor dit werk. Ik ben christelijk gedoopt, maar toen ik zeven jaar was kreeg ik al twijfels. Die zijn sindsdien alleen maar toegenomen. Ik heb de grote mannen van de kerk lang genoeg met eigen ogen kunnen meemaken om te weten wat voor mensen het zijn. Ze hebben de antieke religie van de Grieken bewust vernietigd omdat die hun macht bedreigt.»

Kokkalis staat niet alleen in zijn zendingsdrift. Er is de laatste jaren sprake van een snel groeiende beweging. Het magisch centrum van alle oud-Griekse ijver is het plaatsje Litochoro aan de voet van de Olympos. Sinds twaalf jaar wordt hier iedere zomer een religieus festival gehouden ter ere van Zeus cum suis. Het festival wordt ieder jaar door meer mensen bezocht. Op het programma staan rituele dansen ter ere van Dionysos en opvoeringen van de tragedies van Euripides en Sophocles in de originele oud-Griekse taal. Het hoogtepunt vormen de herdoopsessies, waarbij de deelnemers – allen gekleed in oud-Griekse toga’s – hun oude christelijke geloof en naam afzweren. Als voorganger bij deze rituelen fungeert een 59-jarige filosoof, Tryfon Olympios (voorheen Kostopoulos). Hij doceert wijsbegeerte aan de Universiteit van Stock holm. De witbebaarde Olympios is oprichter van de beweging De terugkomst van de Twaalf Goden. Zeventien jaar geleden zorgde Olym pios voor een nationale rel door zijn tweede huwelijk te laten inwijden met oud-Griekse riten. Het was de eerste keer dat de Grieks-orthodoxe kerk zo openlijk werd geprovoceerd. De organisatie telt naar eigen zeggen inmiddels drieduizend actieve leden, maar gezien de bezoekcijfers van de website van het gezelschap gaat men uit van ruim een miljoen sympathisanten wereldwijd.

Het gaat niet om een religie, maar om een «ideologie», aldus secretaris Perseus (voorheen Matios) van de Beweging van de Twaalf Goden. «Het openingsspektakel van de Spelen in Athene heeft veel Grieken wakker geschud», aldus Perseus. «Tot 1998 is de oud-Griekse religie in samenwerking met de staat onderdrukt door de orthodoxe kerk. In schoolboeken werden onze antieke filosofen omschreven als pederasten. Bepaalde teksten van Plato, Socrates en andere grote Griekse filosofen stonden tot 1998 nog op de lijst van officieel verboden lectuur. Formeel was Griekenland sinds 1974 een democratie, maar in werkelijkheid had de kerk nog totale controle over de staat en duurde de oude dictatuur op geestelijk terrein voort. Oude tempels werden vernield om er kerken op te bouwen. Tijdens de opening van de Spelen zagen de Grieken hun oude goden en mythologische helden ineens allemaal in volle glorie op televisie. Het was belangrijk voor het culturele zelfbewustzijn van de Grieken. Zo leerden we voor één keer eens trots op onze geschiedenis te zijn in plaats van er beschaamd aan voorbij te gaan.»

Perseus somt de voordelen van de oude goden op: «Zeus en de anderen zijn geen onbereikbare goden, zoals in het christendom, het jodendom of in de islam. Ze zijn gemaakt naar het evenbeeld van de mensen, met al hun kwaliteiten en gebreken. Het zijn symbolen van onszelf, meer niet. De goden werden in de orale traditie van vóór Homeros in het leven geroepen om het verschil tussen goed en kwaad aan te duiden. De Grieken hebben ook nooit dogmatisch in ze geloofd. Daarom had de apostel Paulus het in Griekenland ook zo makkelijk met het verspreiden van zijn christelijke boodschap. De oude Grieken waren niet fanatiek in hun geloof en stonden open voor nieuwe dingen. Dat heeft fataal uitgepakt, in de zin dat het oude geloof van de Grieken door dezelfde Paulus werd vernietigd, terwijl hij er tegelijkertijd allerlei elementen van kopieerde. In de oud-Griekse mythologie tref je tal van voorlopers van de heilige maagd Maria, om maar eens wat te noemen. De kruisiging van Jezus is eveneens een kwestie van plagiaat. Dat is een regelrechte kopie van de kruisiging van de god Dionysos zoals die in India moet hebben plaatsgevonden.»

De plechtigheden van de Beweging van de Twaalf Goden worden tegengewerkt door de christelijke kerk, vertelt Perseus: «Twee jaar geleden werd het festival verstoord door een lokale priester, die tijdens onze rituelen met zijn megafoon allerlei donderpreken hield. Dit jaar vond dezelfde priester het nodig om tijdens het festival op dezelfde plek christelijke huwelijken in te wijden. Pure provocatie. De kerk beschuldigt ons van heidendom en hekserij en voert stelselmatig campagne tegen ons. Momenteel probeert de kerk ons van Litochoro te verjagen aan de hand van een document uit de tijd van de Turkse overheersing waaruit zou blijken dat de gehele Olympos indertijd is gedoneerd aan de orthodoxe kerk. Wij hebben daartegen geageerd met een open brief aan de Griekse regering. Het kan toch niet zo zijn dat de Grieks-orthodoxe kerk zich beroept op documenten uit de tijd van de Turkse bezetting, waar diezelfde kerk vier eeuwen lang zo verwoed tegen heeft gestreden?»