De toren van de Dom

Een verhaal uit de zestiende eeuw over Jan van Leiden, met muziek uit de achttiende eeuw van Johann Sebastian Bach, over een herkenbare man die als vurige idealist begint en als bloedige dictator eindigt. Zelfs de grappen hebben een diepere betekenis in JS Bach: De apocalyps (de opera die Bach nooit schreef). Er is telkens sprake van ‘de Hollanders’, want die hebben de stad Münster bezet en hebben er een godsdienstige dictatuur gevestigd. Het is behoorlijk verrassend om in een Duitstalig stuk voortdurend over die gemene Hollanders (‘en Friezen’) te horen spreken.

Dat is maar één klein detail in een grote wereldprimeur. Johann Sebastian Bach (1685-1750) staat erom bekend dat hij in alle bestaande muziekgenres heeft gecomponeerd, maar nooit een opera heeft gemaakt. Die ging nu in Den Haag in première, maar we zullen pas na coronatijd onbekommerd van deze ware Bach-opera kunnen genieten. Vol met door Bach zelf geschreven koren, recitatieven en aria’s, maar in een volstrekt ander verband: het waargebeurde verhaal van opkomst en ondergang van wederdoper Jan van Leiden (1509-1536) en zijn kortstondige koninkrijk in Münster.

Het Haagse operagezelschap Opera2Day heeft dat klaargespeeld, na de succesvolle, door hen gefabriceerde nieuwe Vivaldi-opera, samen met de jubilerende Nederlandse Bachvereniging, die ook graag tegen heilige huisjes en vastgeroeste tradities aan trapt. Regisseur Serge van Veggel deed uitgebreid onderzoek en ontwikkelde het muzikale raamwerk, Thomas Höft schreef de nieuwe Duitstalige tekst bij de muziek van Bach, vooral uit diverse missen en uit de Matthäus-Passion. Componist Panos Ilioupoulos arrangeerde de muziek, componeerde er een paar nieuwe stukken bij en maakte er een doorgecomponeerde opera van, die Hernán Schvartzman met vaart dirigeert.

Het is allemaal heel geraffineerd gebeurd. De opera begint indrukwekkend in 1536 met de ondergang van de Wederdopers in Münster na het beleg van bisschop Franz von Waldeck (countertenor Sytse Buwalda). Deze laat de leiders martelen en doden: hun naakte lichamen hangen in kooien aan de toren van de Dom. De bisschop geeft een van de Wederdopers, Heinrich Gresbeck (acteur Jobst Schnibbe), opdracht het hele verhaal op te schrijven. In deze opera blijft in het midden of die dat waarheidsgetrouw doet of zo dat het de bisschop zal bevallen. In elk geval beschrijft hij overenthousiast de gruwelen en vreemde daden van de Wederdopers en hij krijgt aan het einde stiekem een beurs met geld.

We zien mensen in hedendaagse, donkere kleren (van Mirjam Pater) op een eenvoudig draaitoneel met simpele rekwisieten en brokken van muren (scenografie: Herbert Janse). Het is vaak somber, soms afschuwelijk maar heel overtuigend, zij het soms nog iets te lang.

De muziek van Bach blijkt zich ook prima te lenen als achtergrondmuziek. De zangers zijn uitstekend, tenor Florian Sievers is als Jan van Leiden vooral aan het einde in een wanhopige biecht ontroerend. Zeker de geweldige koren zijn aangrijpend, ook al komen sommige stukken uit de Matthäus-Passion hier als parodieën over, wanneer de gevangen Jan van Leiden zichzelf als een mislukte Christus ziet.