ZE WAREN ER allemaal, afgelopen zaterdagmiddag in het Veronicagebouw aan het Laapersveld. Van Joop Daalmeijer, de inmiddels tot Elvis Presley-achtige contouren uitgegroeide ex-Vara-coryfee, tot Veronica’s huisdwerg Bart, van RTL-adviseur Wibo van de Linde tot platenbaas Willem van Kooten. Treurend in een hoek Chiel Montagne, de zwaarbesnorde Tros-propagandist van het Nederlandstalige levenslied. Om kort te gaan: de hele fine fleur van het vaderlandse mediawezen was aanwezig om kracht bij te zetten aan deze alom als ‘historisch’ omschreven dag, waarop de ‘strategische alliantie’ tussen het Bestel, Veronica en Endemol, al drie weken een koortsachtig gerucht in Hilversum en omstreken, eindelijk een feit werd.
ALLEEN OUD-VERONICA-baas Rob Out was angstvallig buiten de deur gehouden. Het VOO-bestuur, zo verklaarde voorzitter Joop van der Reijden later, was te bevreesd dat de altijd flamboyante ex-piratenkoning in zijn triomfalisme te onbekookte opvattingen zou ventileren over aard en wezen van het monsterverbond.
Wat had Rob Out dan kunnen zeggen om het Hilversums-Aalsmeerder feestje in het water te doen vallen? Het laat zich makkelijk raden. De inmiddels als extern adviseur en Veronica-geschiedschrijver terzijde geschoven mediarebel had er bijvoorbeeld fijntjes op kunnen wijzen dat de publieke omroepen en de aanverwante politieke partijen hem en zijn bedrijf jarenlang met geen tang wilden vastpakken. Mogelijk zou hij de zo jonge, spontane liefde tussen het Bestel en Veronica omschrijven als een in wezen volkomen opportunistische actie vanuit de orthodoxe machtscentra in Hilversum, een wanhoopsdaad waarbij de omroepbonzen zich aan de borst van een van hun grootste kwelduivels uit het recente verleden hebben geschurkt.
De kans dat Rob Out een dolle overwinningsdans zou uitvoeren op het versgedolven graf van de publieke omroepen was zeker niet denkbeeldig. En dat was vanzelfsprekend ongewenst, want veel Gooise bonzen verkeren nog altijd in de veronderstelling dat ze met het nieuwe verbond in een gespreid bedje terecht zijn gekomen.
De nieuwe alliantie is duidelijk met het mes op de keel afgedwongen. Van der Reijden en Endemol laveerden de afgelopen weken telkens tussen samenwerking met RTL enerzijds en het Bestel anderzijds. Van der Reijden gaf hoog op van een dreigement van de zijde van de Luxemburgse RTL-top als zou men daar het plan hebben opgevat het Nederlandse publieke bestel met een hoog opgevoerde media-Blitzkrieg weg te vagen.{ Veronica, aldus Van der Reijden, was door RTL benaderd met een goudgerand voorstel, ‘met als vooropgezet doel de publieke omroepen te vernietigen’. RTL-directeur Frey Thyes, recentelijk nog verkozen tot mediaman van het jaar, zou alle Luxemburgse schraperigheid opeens hebben laten varen en met een voorstel op de proppen zijn gekomen waarbij RTL, Veronica en Endemol broederlijk verenigd een gooi zouden doen naar de totale overheersing van de Nederlandse radio- en televisiemarkt.
Overal begonnen de alarmbellen af te gaan. Razendsnelle berekeningen leerden dat het marktaandeel van de publieke omroepen, nu geschat op vijftig procent, bij een dergelijke ontwikkeling zou terugvallen tot vierendertig procent, en daarna nog verder. De inkomsten van de Ster-reclame zouden teruglopen tot minder dan de helft. De morele en economische rechtvaardiging van de verplichte omroepbijdragen zou daarmee komen te vervallen.
Het was op grond van deze paniekroes dat NOS-voorzitter Andre van der Louw drie weken geleden op het Omroepcongres zijn dramatische keuze maakte voor de heilige alliantie met Veronica en Endemol. Vara-voorzitter Marcel van Dam werd benoemd tot spreekbuis van de publieke omroepen in de onderhandelingen met Veronica en Endemol. Met zo'n brede basis en gezien de opgeroepen ondergangsstemming kon staatssecretaris Nuis niets anders doen dan ruimhartig akkoord gaan met de in allerijl opgestelde overeenkomst. Nuis wenste Veronica dan ook ‘een behouden vaart’ nu zij weer het ruime sop verkoos, het schip nu volgeladen met een forse bruidsschat aan omroepbijdragen en een financiele injectie vanuit het Bestel (te zamen goed voor tweehonderd miljoen gulden) en allerlei concessies van de zijde van NOS en de rest van Hilversum.
Zo eist Veronica/Endemol naar het schijnt met succes het recht op om programmagegevens van de Nederlandse televisie af te drukken in een eigen programmablad (een kassaknaller van de eerste orde waar alle uitgevers in Nederland van liggen te dromen) en bleek Van der Louw zelfs bereid de uitzendrechten voor het allervitaalste voetbal met de nieuwe commerciele zender te delen.
JOOP VAN DER REIJDEN had er tijdens de presentatie van het plan duidelijk moeite mee om niet de grote triomfator uit te hangen. Hij ventileerde de echo’s van lyrische dagdromen, waarin de holdingmaatschappij Veronica binnen een mum van tijd uitgroeit tot ‘marktleider’ - licenties en frequenties voor televisie en radio veroverend voor het ene kanaal na het andere, zowel in regionaal als in internationaal verband. Gezeten onder het grote uithangbord met de nieuwste slogan van Veronica (‘Keihard de lekkerste’) nam de gewezen CDA-staatssecretaris van sportzaken ook maar alvast een voorschot op de verre toekomst, wanneer zijn holdingmaatschappij zich zal richten op zaken als interactieve televisie. Hij had het in dat verband over ‘buitengewoon leuke dingetjes waarvan u zeker nog gaat horen’. Met de bronstige adem van Veronica’s Sextember nog in de nek viel er weinig te raden over het karakter van die interactieve activiteiten.
Maar de echte winnaars van de week zijn natuurlijk Joop van den Ende en John de Mol. En zoals het winnaars past, stelden zij zich zaterdag uiterst behoedzaam en bescheiden op, en niet zoals de Hollandse versie van Berlusconi, zoals zij de afgelopen dagen meer dan eens zijn omschreven.
John en Joop hebben dan ook de slag van hun leven gedaan. Niet alleen hebben zij de helft van de aandelen in handen gekregen van de nieuwe holdingmaatschappij Veronica, ook nog eens hebben ze de garantie dat zij de hele nieuwe zender(s) kunnen volplempen met de waren uit hun televisiestudio’s. Daarnaast hebben ook nog eens de achterblijvende publieke omroepen zich verplicht tot een forse afname van de Endemol-produkties.
Het kan kortom niet op voor de nieuwe firma, die naar eigen gegevens verleden jaar goed was voor een jaaromzet van zeshonderd miljoen gulden (waarvan de helft stamt uit het buitenland, met name Duitsland). Het nu behaalde resultaat staat in schril contrast met de situatie waarin Endemol verkeerde in de laatste dagen van de samenwerking met de Luxemburgse televisieboeren. Van den Ende en De Mol klaagden steen en been over de schraperigheid van het RTL-concern. Thyes en de zijnen zouden zich aan geen enkele afspraak hebben gehouden. Naar het inmiddels legendarische recept van de schraaptelevisie streeft RTL naar het behalen van recordwinsten met zo laag mogelijke investeringen. Terwijl met name de artistiek bevlogen Van den Ende droomde van de ene na de andere superproduktie, moest hij op last van zijn RTL-broodheren fungeren als een fabriek van beproefde succesformules. Tot verregaande financiele en artistieke irritatie van Endemol greep RTL als het even kon gelijk naar een herhaling, dat alles in het kader van een bijna maniakale fixatie op budgetbeperking.
DAT HET ER ALLEMAAL nogal povertjes aan toegaat bij het RTL-concern was al eerder duidelijk geworden in de ervaringen van Ruud Hendriks, de golden wonderboy van RTL4 en -5, die begin dit jaar voor een salaris van 1,2 miljoen per jaar werd overgenomen door NBC-Superchannel. In Vara’s TV Magazine maakte Hendriks van zijn hart geen moordkuil over de Luxemburgers, die hij omschreef als ‘achterdochtig, behoudend en bekrompen’. Het feit dat juist deze ‘bekrompen kruideniers’ het voor het zeggen hadden over de commerciele televisie in Nederland was volgens Hendriks ‘diep triest, een absolute misser waarmee de Nederlandse politiek ons heeft opgezadeld’.
De inmiddels tot legendarische proporties uitgegroeide vrekkigheid van het RTL-bestuur werpt een merkwaardig licht op de door Van der Reijden als extra drukmiddel gebruikte verhalen over de snode Luxemburgse plannen om samen met Endemol en Veronica tot de ‘vernietiging van het bestel te komen’. Dit doemscenario fungeerde weliswaar als onderhandelingswapen van Veronica en Endemol richting publieke omroepen en politiek Den Haag, maar de RTL-leiding heeft nooit enige ambitie in die richting vertoond. Het media-putsch-plan vanuit Luxemburg moet dan ook op de schroothoop van de Gooise fantasieverhalen worden gegooid. In werkelijkheid is er geen haar op het hoofd van de Luxemburgers dat erover piekert om grote in vesteringen te doen in hun Hollandse winkeldochters. Zij weten namelijk als geen ander dat de grote uitverkoop van het Nederlandse televisiewezen nog maar aan de startlijn staat. In afwachting van het verloop van de komende slag tussen de grote mediaconglomeraten op het Europese continent heeft RTL zich op het uitgangspunt gezet ‘pakken wat je pakken kunt’. Maximale winsten met minimale inspanningen is de slogan hier, geen vergaande toekomstmijmeringen over marktleiderschap en interactieve televisie.
Het vertrouwen in de heilzaamheid van deze methode zit diepgeworteld bij de Luxemburgers. Niet voor niets kwamen zij daags na de bekendmaking van de exodus van de Endemol- artiestenstal per 1996 met een reactie van totaal dedain. Geen traan lieten zij over het aangekondigde vertrek van persoonlijkheden als Henny Huisman en Ron Brandsteder. ‘Als Henny Huisman weggaat, maken we gewoon een nieuwe Henny Huisman’, aldus het stoicijnse antwoord van de RTL-leiding.
En terecht: naar het zich laat aanzien zal het televisiewezen in Nederland de komende jaren in hyperventilerend tempo gaan fragmentariseren. Afgelopen week presenteerde zich de commerciele zender Euro 7. De komende jaren zijn er nog tientallen concurrenten op komst. Wie zich nu vastlegt op de huidige verhoudingen, kan in de naaste toekomst zeer bedrogen uitkomen.
ZO BEZIEN TONEN de Luxemburgers zich een stuk realistischer over de mogelijkheden van het commerciele televisiebedrijf in de jaren negentig. Zij weten: vergankelijkheid is troef in het televisionaire amusementswezen, de zekerheden van vandaag zijn de lachertjes van morgen. Die nuchterheid staat in schril contract met de uitzinnige wijze waarop de publieke omroepen in Nederland zich broederlijk verenigd met het politieke bedrijf in de luren hebben laten leggen door Veronica-Endemol. Anders dan de RTL-leiding staren Van der Louw en Van Dam zich dood op de kijkcijfers van vandaag. Juichend en jubelend slepen zij hun Paard van Troje binnen het Bestel. En daarvoor hebben ze ook nog eens een financiele aderlating van ongekend niveau op zichzelf toegepast. Met honderd miljoen gulden hadden toch een paar aardige programma’s kunnen worden gemaakt, die eindelijk eens duidelijk hadden kunnen maken waarom een publieke omroep anno 1994 nog altijd bestaansrecht heeft.
De enige in medialand die de afgelopen week het hoofd koel heeft gehouden is ex- NOS-voorzitter Erik Jurgens. In een ingezonden stuk in het Algemeen Dagblad schetste het gewezen PvdA-kamerlid het Nederlandse mediadebat de afgelopen jaren als een estafette van inertie en gemiste kansen. Terwijl politiek Den Haag talrijke kansen heeft gehad om commerciele televisie proper te organiseren, bleef men achter de werkelijkheid aanhollen, om uit te komen op een zeer mistig en dubieus uitleveringsverdrag aan Endemol, zo recapituleert Jurgens. ‘We hebben een parlementaire enquete nodig om te achterhalen hoe we het zo stom hebben kunnen spelen’, schrijft hij. Zo'n onderzoek lijkt inderdaad geboden. Dat kan dan gelijk het laatste programma zijn van het publiek omroepwezen in Nederland.