Bij het landen op Schiphol zei de stewardess: ‘Je kunt vanavond meteen aanhaken.’ Vier dagen weg en een hype gemist. Waar aanhaken? Aan Peter R. de Vries’ programma natuurlijk! En inderdaad stond iedereen al op de luchthaven naar televisies te staren alsof de Elfstedentocht gaande was. Meer dan zeven miljoen mensen putten zich vervolgens uit in verontwaardiging: gewone mensen over de verdachte, journalisten over de verslaggever, intellectuelen over ‘de toon’. Maar het is verrukkelijk dat we nog altijd collectieve momenten hebben die de aanhoudende paniek weerspreken over onze zogenaamd versplinterde samenleving, waarin niemand meer van zijn buurman zou weten wat deze denkt of doet. Wel handig dat dit keer zowel verdachte als slachtoffer – beiden opgewekte gebruikers van een breed spectrum aan verdovende middelen – goudeerlijke middenklassentypes zijn, wit, met diploma’s en stralende tanden. Eén of meer slecht opgeleide Antillianen in beeld en het was ingewikkelder om een Mening te hebben – met Wilders plassend van opwinding voor de camera dat het hele zaakje aan eilanden snel afgezonken moet worden.

Juist doordat het een keer beroering zonder multiculti is, functioneert de heibel nogal eenduidig als de collectieve opwinding die de Franse socioloog Emile Durkheim zag als de oerbron van religie. Elke samenleving loopt zo nu en dan te hoop om duidelijk te maken wat ze wel en niet goed vindt, wat heilig is en wat profaan. Durkheim zag in het verzet dat eind negentiende eeuw tegen de wegens vermeende spionage onrechtmatig veroordeelde joodse officier Dreyfus op gang kwam, een moderne vorm van geloof. Door met protest duidelijk te maken dat Dreyfus rechten als burger had en dat het individu onschendbaar moet zijn, drukte de Franse samenleving de heiligheid van het individualisme uit. Durkheim wilde maar zeggen: geloof is waar mensen zijn. Als de Kerk dankzij de wetenschap heeft afgedaan, zetten we er vanzelf een nieuw geloof voor in de plaats.

Nu is Van der Sloot doelwit van onze collectieve projecties over goed en fout. Hij liegt, ziet vrouwen als wegwerpproduct en is mogelijk een moordenaar – schending van allerlei ‘heiligs’ en voer voor maatschappelijke beroering. Je kunt sceptisch zijn over wat deze via de televisie gestimuleerde modern religieuze uitbarsting oplevert. Al was het maar omdat de meute meteen klaar stond zélf af te rekenen met de boef. En zouden stoere jongens nu het beleid waarmee ze meisjes ‘lullen’ heroverwegen? Nee, vast niet. Met gemopper op de door winstbejag gedreven Peter R. de Vries en andere abjecte invloeden van de media op het volk/de jeugd/de cultuur is ook aan dit spektakel weer een sombere draai te geven. Op haar weblog van NRC Handelsblad schreef Marjoleine de Vos: ‘Het is afschuwelijk, álles eraan.’ Al snel is iedereen slachtoffer van een samenleving in zijn nadagen: niet alleen het echte slachtoffer, en de wankelmoedige verdachte, maar ook de stompzinnige kijkers, de bluffende journalist, het falende justitieel apparaat en de Quisling die in zijn Landrover Van der Sloot te grazen nam.

Ach. De oude religie werd geleverd door de kerk, die deed en doet aan discriminatie van minderheden, aflatenhandel, brandstapels, gedwongen huwelijken, ongewenste kinderen, verspreiding van dodelijke geslachtsziekten en nog zo wat. Als de televisie een nieuwe religie verordonneert, is het onvermijdelijk dat deze ook komt met ongewenste bijwerkingen, zoals overvloedige reclame, geneuzel van allerlei specialisten en hijgerigheid. Maar daar staat overvloedige meningsuitwisseling tegenover en gezonde spanning tussen journalistiek en overheid en: chips eten terwijl je gelooft. Er zijn minder aantrekkelijke kansels.