In de openingsscène van de film Crash zitten twee politieagenten in hun auto nadat ze net zijn aangereden. ‘It’s the sense of touch’, verzucht een van de twee. Want dit is Los Angeles, waar men zich alleen per auto verplaatst. Niemand loopt en niemand schampt dus in het voorbijgaan even langs je schouder of arm. Niemand botst tegen je op, niemand raakt je aan. ‘We zitten altijd achter metaal en glas. Ik denk dat we die aanraking zo erg missen dat we op elkaar inrijden, alleen om nog iets te kunnen voelen.’
Huidhonger is het woord dat ik tegenwoordig steeds weer lees. De computer, dat andere ding van glas en metaal, is niet genoeg. Zoom en Houseparty worden driftig geïnstalleerd, tv-reclames tonen ons mensen die daar al mee om weten te gaan. ‘We beseffen meer dan ooit hoe belangrijk het is om verbonden te zijn’, aldus Vodafone. Hashtag met elkaar, aldus Douwe Egberts. ‘Er is geen afstand tussen jou en mij, want onze harten reizen vrij’, aldus het Coronalied. Steeds opnieuw deelt het beeld zich op in tientallen kleinere beeldjes waarin iemand lachend gevangenzit. Zo werken reclames: ze verkopen een droom. Ook al is die droom doorgaans tegenovergesteld aan de werkelijkheid.
We hadden afgesproken om te gaan skypen, stipt om zeven uur zaten we klaar. Vanuit Amsterdam zou mijn zoontje eindelijk weer even zijn opa en oma in Harlingen zien. Hij is pas vier maar weet over ‘de ziekte’ en dat vooral oma die echt niet mag krijgen.
Na een half uur was het ons eindelijk gelukt om een verbinding tot stand te brengen. De lijn piepte en kraakte, er zat een vertraging in, het beeld bleef om de minuut hangen. Het voelde alsof we in een apocalyptische wereld de laatste andere overlevenden hadden gevonden. Hallo, zwaaiden we opgetogen.
Volgens de filosoof Marshall McLuhan is elk medium in essentie een verbetering van het menselijk lichaam. En tot een medium rekende hij alles wat de mens ooit heeft gemaakt. Zo is een dienblad een verbetering van onze hand (je kunt er meer op kwijt), een auto van onze benen (je verplaatst je er sneller mee) en verbeteren ‘de media’ – kranten, televisie en internet – de reikwijdte van onze stem, oren en ogen. We halen er de wereld mee binnen en werpen onszelf andermans leven in, hier ben ik! De rooksignalen van vroeger zijn de tweets van vandaag, er wordt een afstand mee overbrugd. Maar nu, achter de computer, gaf mijn zoontje geen sjoege. Wezenloos staarde hij naar het scherm.
‘Zeg nou iets leuks’, sisten we tegen mijn zoontje. Doe gewoon alsof je bij oma bent, als je de hele dag om haar heen hangt omdat je wilt spelen, als jullie opeens samen de deur uit lopen om een schep te gaan kopen, als je ’s ochtends vroeg in je eentje die eng steile trap af sluipt om bij haar in bed te kruipen, weet je nog?
Corona heeft de huidhonger niet zozeer veroorzaakt, als wel geïntensiveerd en uitvergroot. Zoals het virus wel meer zaken heeft uitvergroot (dat het bijvoorbeeld juist de vitale beroepen zijn geweest waarop onder neoliberaal beleid zo meedogenloos bezuinigd is, oftewel: dat neoliberalisme inderdaad het hart van een samenleving aantast). Eenzaamheid, een gebrek aan wezenlijke verbondenheid, was ook vóór corona een groeiend probleem.
Onze samenleving is er nu eenmaal een die steeds minder menselijke interactie vraagt. Beroepen zijn gerobotiseerd, het leven is gedigitaliseerd en ook in de cultuur als geheel lijkt het menselijk lichaam te verdwijnen. Gemeenschappelijk douchen gebeurt in onderbroek, topless zonnen is er niet meer bij, op sociale media mogen geen borsten worden getoond, een foto van een blote peuter geldt er al snel als kinderporno. Om maar niet te spreken over alle ingrepen die worden gedaan om het lichaam in te snoeren, strak te trekken en op te pompen zodat het meer lijkt op een pop. Of een machine.
Het natuurlijke lichaam is verdacht. En dus zijn aanrakingen verdacht. #MeToo zorgde voor de ontwikkeling van apps als LegalFling waarmee je je wensen en grenzen vast kunt leggen voordat je met iemand het bed in duikt, maar ondertussen past zo’n sekscontract ook naadloos in de huidige tijdgeest als poging om het lichaam te reguleren, en eventuele onhandigheid en ruis te elimineren.
We zoeken verbondenheid, maar verlangen tegelijkertijd naar afstand. Precies zoals die reclames ons tonen: dit is de droom van een samenzijn zonder opdringerige lichamen van anderen erbij. Iedereen kan zijn persoonlijke ruimte behouden. Je klapt op je balkon voor de zorg maar stemt nog steeds VVD.
Zeg wat je al zo vaak tegen ons hebt gezegd, fluisteren we tegen ons zoontje, dat je bij opa en oma in Friesland gaat wonen. Als wij ze vertellen dat je het, echt waar, alweer verkondigd hebt, geloven ze ons nooit. Maar mijn zoontje blijft zwijgen.
Elk medium is een verbetering van een lichaamsdeel, en elk medium, zei McLuhan, verdooft vervolgens datzelfde deel. Je benen gaan minder goed werken als je altijd autorijdt, je ogen minder goed als je denkt dat je alles kunt zien. Reclames proberen ons te laten geloven dat die verdoving niet plaatsvindt, dat al die nieuwe producten je leven en lichaam juist beter maken. Maar uiteindelijk is het een vruchteloze onderneming. Mijn zoontje wil zich gewoon met een kreet in zijn oma’s armen werpen.