AMSTERDAM Het Nederlandse toneel staat niet bekend om zijn briljante actuele politieke analyses. Maar al vóór de moord op Fortuyn waren er twee toneelstukken in Amsterdam te zien, in theaters op 200 meter van elkaar, waarin een aanslag werd gepleegd op een figuur die veel leek op de LPF-lijsttrekker. Hetze van Pieter Hilhorst werd na de moord niet meer gespeeld. Dit besluit werd ingegeven door de koudwaterangst dat het publiek spel en werkelijkheid niet uit elkaar zou kunnen houden. Maar het team van De Verlosser besliste anders.
De dinsdag na de moord werd de voorstelling afgelast, maar vorige week woensdag stond Pim Fortuyn al weer kaal en levensgroot op het toneel, inclusief de moordaanslag op hem en de hilarische slotscène waarin hij levend en wel aan het kruis wordt genageld. Het was al een lugubere scène, maar ze is nog veel griezeliger om te zien nu Sint Fortuyn ook in werkelijkheid heilig is verklaard.
De afgelasting van het toneelstuk Hetze door Theater de Balie was volkomen onbegrijpelijk. Het stuk begint inderdaad met het bericht dat er door vier Marokkanen een moordaanslag is gepleegd op de leider van de partij Weerbaar Nederland, Maarten Schat, die natuurlijk een kloon is van Pim Fortuyn. Maar vervolgens gaat het niet meer om deze politicus of zijn ideeën over buitenlanders, maar om het cynische spel van de minister-president een mengsel tussen een slimmere Melkert en een sluwere Kok , die weet dat iedereen zon slecht beeld heeft van politici dat men pas geloof aan hun woorden hecht als ze zeggen dat ze liegen. Ik keek hierna wel met andere ogen naar de echte Kok op de tv, geschokt door de moord, en vroeg me af wat hij speelde en wat echt was.
De Verlosser , als lunchtheater nog te zien in Bellevue, is iets heel anders. Het oogt als een gezellige voorstelling, een combinatie van poppen- en echt toneel. Maar intussen is het een vlijmscherpe analyse van de opkomst, steeds hogere opgang en ultieme heiligverklaring van Fortuyn. Het maakt niets uit dat het verhaal al jaren geleden is bedacht als een bijkans klassiek verhaal over de manier waarop een buitenstaander absolute macht verwerft in een vredig dorpje. Het kenmerk van goed politiek toneel is dat de werkelijkheid naar het toneelstuk toegroeit in plaats van andersom. De tekst van Flip Broekman en Tomas Verbogt heeft nu huiveringwekkende bijbetekenissen gekregen. We zien een rustig dorpje waar nooit iets gebeurt, we zien een kale vreemdeling die plotseling opduikt en ruzies sticht waar tevoren alleen pais en vrede heerste. We zien hoe zijn aanhang groeit, al was het maar omdat er eindelijk iets gebeurt. We zien hoe de oude machthebbers een aanslag op hem plegen en hoe hij alleen gered kan worden door hem aan het kruis te nagelen, waar hij elke avond om half negen het wonder moet volbrengen: de gekruisigde die schreit. Vreemd genoeg kregen de makers van Hetze veel meer publiciteit om hun halfzachte besluit de voorstelling stop te zetten, dan de makers van De Verlosser lof ten deel viel om hun moed om door te gaan.
De Verlosser, tot en met 17 mei, elke middag om 12.30 uur in Bellevue, Amsterdam, reserveren: 020 5305301. Hetze: niet meer te zien in De Balie, Amsterdam.