Soms beginnen mensen plots te huilen als ze de dierenportretten zien van fotograaf Charlotte Dumas (1977). Dat komt door de reflectie, misschien wel de reflectie van de teleurstelling dat mensen zo’n puur dierlijke relatie nooit zullen hebben. Zo’n dierlijk instinct eigenlijk.

‘Wij mensen zijn ons heel bewust van onze sterfelijkheid, dieren niet. Dieren gaan overal dwars doorheen, ze passen zich aan. Die denken niet: hé, wat ziet het er verwaarloosd uit hier. Ze zijn opportuun. De mens als collectief is hier denk ik jaloers op. Vanuit een existentialistisch oogpunt zijn zij eigenlijk de constante, hun intentie blijft hetzelfde. Wij gaan mee met alles; zijn ons bewust van wat er gebeurt in de wereld en zijn onderhevig aan veranderingen en hoe we ons voelen. Dat maakt kwetsbaar. Wij noemen dieren weerloos, omdat ze onschuld vertegenwoordigen. Maar zij reflecteren ook onze kwetsbaarheid.’

Dieren verdwijnen steeds meer uit de maatschappij. Ze zijn óf consumptiemateriaal, óf symbolisch verheven. Dumas’ foto’s leggen de dierlijkheid daarin vast. Zo maakte ze portretten van de speurhonden die meehielpen tijdens 9/11. Of de dienstpaarden uit Virginia die de kisten van de gesneuvelde soldaten in de oorlog die daarop volgde naar hun graf begeleidden. Altijd met een bepaalde tederheid, zonder dat het sentimenteel, zoet of ironisch wordt. Eerder oprecht. Al klinkt dit ook al gauw weer klef zodra het over dierenfoto’s gaat.

Vanavond wordt haar nieuwe boek The Widest Prairies en bijhorende film gepresenteerd. In het boek staan vijftig beelden, uitzonderlijk veel voor haar doen, van een kudde wilde paarden uit Nevada. Op die plek komen de mensen- en paardenwereld steeds dichter elkaar toe. ‘Ik las in het nieuws veel over de paarden in Nevada. Er is sprake van klimaatverandering en een slechte economische situatie. Er wordt opnieuw gemijnd naar edele metalen met moderne technieken. Dit gegeven − het veranderende landschap en context van de leefwereld van wilde dieren − interesseert me.’ Haar thema’s worden steeds meer geëngageerd, al is dit niet het streven. ‘Ik ga altijd op zoek naar dieren waar een zekere overlap bestaat met de mens, zonder dat de mens die verhouding opeist. Er moet een gedeelde habitat zijn of een situatie waarin mens en dier op elkaar zijn aangewezen, elkaar tot dienst zijn. Ik hou er niet van om mensen te portretteren omdat je altijd naar het verhaal van iemand anders kijkt. Bij dieren is die ruimte tot reflectie vrijer.’

Inspiratie haalt ze uit de schilderkunst; Eugène Delacroix bijvoorbeeld en Jean-Léon Gérôme. Maar de Nederlandse hang om fotografie te vergelijken met de schilderkunst vindt ze onzin: ‘Het is gewoon overbodig om die vergelijking te noemen. Dat hier in Nederland bijvoorbeeld met hetzelfde licht wordt gewerkt als in de Gouden Eeuw is natuurlijk logisch. Dat licht was er toen, en nu ook. Het gaat om de manier van kijken naar het onderwerp.’

Dumas heeft sinds haar afstuderen aan de Rijksakademie veel werk, vooral dierenportretten, van andere kunstenaars verzameld. Ruilen is hierbij een belangrijk onderdeel. De hele kunstenaarsgemeenschap doet eraan mee. Als een soort penvrienden, maar dan met beeld. En steeds grotere fotografen willen wel een werk ruilen met Dumas, want ja, zij wordt ook steeds groter. De opdracht om de vijf beste uit te kiezen past dan ook als gegoten. Volgend jaar, als er wat meer rust is in de tent en ze bevallen is van haar tweede kindje, gaat ze iets doen met haar wereldse verzameling. Een tentoonstelling, misschien.

Ze wil nog één ding kwijt. Over het feit dat van hedendaagse beeldmakers en creatieven steeds vaker wordt verwacht dat zij hun beelden vrij ter beschikking stellen, iets dat desastreuze gevolgen kan hebben voor de kleine zelfstandigen. Een kwestie die steeds dringender wordt.

De nieuwe media creëren onafhankelijkheid en een democratischer proces, maar scheppen ook nieuwe moeilijkheden. Creatieve zelfstandigen moeten uitkijken dat ze niet te individualistisch worden. ‘Probeer op te treden vanuit een collectief belang.’

Tijdens Paris Photo toonde de Franse krant Libération de krant zonder beeld. Moet je eens opletten wat je dan krijgt.

De vijf beste dierenportretten volgens Charlotte Dumas:

  1. Een foto uit het boek Streetcats van Akito Tsuda, 2004. ‘In dat boek beschrijft Tsuda dat hij zelf eerst dicht bij huis moest fotograferen, voordat hij de wereld in trekt. Ik hou van de manier hoe hij zijn onderwerp benadert. Hij gaat net als ik heel laag met zijn camera, op de hoogte van zijn onderwerp. Straatkatten zijn een moeilijk onderwerp, het wordt al gauw zoet maar hier blijft het rauw. Als ik dit boek vergelijk met een boek van mij over straathonden duikt er iets universeels op. De context verandert, maar individueel zijn dieren veelal overal hetzelfde. Steeds tref ik dezelfde houding en maniertjes.’

2. East Springfield Massachusetts 1978 van Nicholas Nixon. ‘Deze foto draagt kwetsbaarheid met zich mee. Het werk is heel puur, het is wat het is.
Die mensenarm in de foto maakt het contact kwetsbaar. Het geboren worden, en doodgaan. Een mens is zich daar zo bewust van, een dier niet. Dat raakt me.’

3. Zoo, Oxford. January 1990 van Graigie Horsfield, 2008. ‘Wat me aanspreekt in dit beeld is de manier waarop de massiviteit van de neushoorn klem zit in zijn kader. In het begin probeerde ik mijn portretten ook zeer strak te kaderen. Het lijkt het gevangenschap extra te benadrukken en levert een heel dwingend beeld op. Dit krijg ik nooit meer van mijn netvlies.’

4. Dogs Chasing My Car in the Desert van John Divola. ‘Deze foto vertegenwoordigt hier even het hele boek, dat juist als geheel werkt: een filmisch verslag van de honden die in de woestijn achter zijn auto aan renden. Het werk is korrelig en zwart-wit. Vol bewegingsonscherpte. Het is levendig, vrolijk én intimiderend.’

5.Een oude persfoto van net na de Eerste Wereldoorlog. ‘Ik heb een aantal paardenfoto’s verzameld uit de Eerste Wereldoorlog. In die oorlog zijn er meer dan een half miljoen paarden gesneuveld. Dit paard heeft die oorlog overleefd. Samen met zijn ruiter vele ontberingen doorstaan. Zo trots als zijn soldaat het stro bij de mond van het paard houdt, heel aandoenlijk.’

Vanavond, maandag 9 december, om 20:00 uur is de presentatie van Charlotte Dumas’ nieuwe boek The Widest Prairies en wordt het gelijknamige en nieuwe videowerk getoond in het Lloyd Hotel, kamer 28. Iedereen is welkom