Vijf tot zes maanden lang je vastbijten in een onderwerp. De teaching labs onderzoeksjournalistiek die Marcel Metze sinds 2011 geeft zijn voor alle deelnemers een ware uitputtingsslag. Maar eenmaal afgerond is het de investering meer dan waard. Een acht-tot-tien pagina groot onderzoeksverhaal in De Groene en veel opgebouwde expertise, zeer bruikbaar voor nieuwe diepgravende artikelen over het onderwerp.
‘In Nederland is er helaas een groot gebrek aan structurele onderzoeksjournalistieke scholing’, aldus Marcel Metze. Vanuit die lacune is Metze samen met De Groene Amsterdammer de teaching labs begonnen die een vervolg krijgen binnen De Onderzoeksredactie. Daar werken nu vijftien oud-deelnemers aan onderzoeksjournalistieke projecten over onder meer de financiering van de gezondheidszorg, de woningbouw- en onroerendgoedmarkt, de energiesector, de kwaliteit van het (lokaal, regionaal en landelijk) openbaar bestuur, en de financiële wereld. Behalve met De Groene wil De Onderzoeksredactie ook met andere media samenwerken, zoals nu gebeurt met het Brabants Dagblad en Omroep Brabant in het openingsproject over de energiemiljarden.
‘Onderzoeksjournalistiek gaat niet alleen over het onthullen van misstanden maar wil ook inzicht geven in de structurele factoren die daaronder liggen. Ik wil jonge journalisten trainen om daarnaar op zoek te gaan.’ Als auteur van boeken, essays en artikelen over Philips, de banken, Royal Dutch Shell (in wording) en tal van andere bedrijven is Metze ervan overtuigd geraakt dat grote concerns steevast de grenzen van de wet opzoeken. ‘Ze zijn nu eenmaal gericht op winstmaximalisatie. Wij – de samenleving – moeten die grenzen bepalen en bewaken en de onderzoeksjournalistiek kan daarvoor de broodnodige informatie en duiding leveren.’
Bryan Burrough & John Helyar - Barbarians at the Gate, the Fall of RJR Nabisco (1989)
‘Over de grootste vijandige overname uit die tijd waar heel de Amerikaanse financiële wereld zich mee bemoeide. De twee journalisten van The Wall Street Journal hebben niet alleen zeer grondig onderzoek gedaan maar er is ook heel goed nagedacht over de vertelvorm. De wijze hoe de hoofdpersonen zijn opgevoerd zorgt voor een mooie dramatiek door de tijd heen. Dit boek is voor mij heel belangrijk geweest ter voorbereiding van mijn eerste publicatie over Philips.’Steve Coll- Private Empire: ExxonMobil and the American Power (2012)
‘Wat vooral goed is aan dit boek is de duidelijke invalshoek: ExxonMobil is hier opgevoerd als politieke speler. Ik vind dat je als onderzoeksjournalist expliciet moet zijn over het perspectief dat je kiest bij je onderwerp. Er bestaat niet één totaalbeeld of waarheid over een bedrijf. De verwevenheid tussen de politieke macht en een oliebedrijf herken ik ook erg in de studie die ik aan het doen ben naar de geschiedenis van Shell.’Ron Rosenbaum- Explaining Hitler, the search for the origins of his evil (1998)
Dit werk is vaste prik voor alle deelnemers van de teaching labs. ‘Het is het verslag van een zoektocht en laat zien dat de uitgangspunten van een onderzoeker grote invloed hebben op de uitkomst van zijn onderzoek en op zijn analyse. Ik vind het belangrijk dat jonge onderzoeksjournalisten zich hier bewust van zijn.’
4/5. John Kenneth Galbraith – The Great Crash, 1929 (1954) & The Affluent Society (1958)
‘Ik wil twee boeken opvoeren van Galbraith. Veel onderzoeksjournalistieke publicaties hebben economische aspecten en daar hebben journalisten nog altijd koudwatervrees voor. Daarom is het zeer nuttig om Galbraith te lezen. The Great Crash is een van de leukste boeken over economie die ik ken. Het laat bovendien alle mechanismen zien die in vrijwel elke financiële crisis sinds 1929 opnieuw zijn opgedoken. Als je dit hebt gelezen, snap je ook hoe de hedendaagse financiële wereld functioneert.’
The Affluent Society is volgens Marcel Metze een must-read omdat het zeer inzichtelijk weergeeft hoe ondernemers de mond vol hebben over risico en concurrentie en de vrije markt maar daar in werkelijkheid helemaal niet van houden. ‘Het gaat hen niet om concurrentie maar om macht, ondernemers willen een monopolie en doen aan kartelvorming.’ Dit is op veel terreinen zichtbaar, ook het huidige teaching lab dat onderzoek doet naar de zorg komt het tegen. ‘De politiek geeft de regie aan zorgverzekeraars en acht jaar later is er een oligopolie ontstaan van vier grote partijen.’
Volgende week maandag 7 april vanaf 20.00 uur is de officiële presentatie van De Onderzoeksredactie in Pakhuis de Zwijger. Deelnemers geven uitleg over hun projecten en een aantal onderzoeksjournalisten gaan met elkaar in debat over de toekomst van onderzoeksjournalistiek. Aanmelden via dezwijger.nl/degroene1