‘Vijf films over de Nederlandse geschiedenis? Dan is het toch wel heel moeilijk om er niet meerdere over de Tweede Wereldoorlog te noemen, omdat die periode zo sterk belicht is.’

Als er één ding is dat Sam Fu Maltha (producent van onder meer Zwartboek, Tirza en Süskind) bezighoudt, dan is het dat er zoveel onderwerpen uit de Nederlandse geschiedenis zijn die in geen enkele film belicht worden. Gedurende ons gesprek onderbreekt hij zichzelf om de zoveel zinnen als hem weer een gebeurtenis of periode te binnen schiet waar een goede film in zou zitten.

‘Aan de Gouden Eeuw zitten zoveel aspecten die zich lenen voor een film. Toch zijn daar maar een paar films over gemaakt.’ Ook noemt hij Nieuw-Amsterdam, de ontdekking van Australië, de politionele acties in Indonesië en de Nederlandse activiteit in Taiwan en Brazilië. Later vult hij de opsomming aan met onder meer het Napoleontische tijdperk, de Eerste Wereldoorlog, Srebrenica, de Nederlandse invloed in Suriname en de onafhankelijkheid, de decembermoorden, de Bijlmerramp, de treinkapingen… Een lange lijst. ‘Bepaalde delen van de Nederlandse geschiedenis zijn niet populair om verfilmd te worden.’

Het gebrek aan films over de rest van de Nederlandse geschiedenis komt volgens Maltha ook voor een groot deel door het financiële aspect ervan: ‘Het verschil met een geschiedenisboek is dat het met een film veel geld kost als deze zich in het verleden afspeelt. Tot voor kort kwam niemand met ideeën, omdat het zo lastig was om dergelijke films te financieren.’ In Maltha’s ervaring tonen de commerciële noch de publieke omroepen veel interesse in geschiedenisfilms. ‘En zonder omroep kun je een film niet maken. Tegenwoordig kun je wel veel besparen door de nieuwe ontwikkelingen in de visual effects, maar de laatste jaren hebben de bezuinigingen dan weer toegeslagen.’

Het vaakst tonen de omroepen interesse in films over de Tweede Wereldoorlog. Dat we daar vaak op terugvallen is volgens Maltha niet per se slecht: ‘Het is toch een soort gedeeld leed. Wat er in Indonesië is gebeurd leeft veel minder, in ieder geval niet bij de mensen die bepalen wat voor films er gemaakt worden.’ Toch zou hij liever zien dat er wat meer op andere periodes gefocust zou worden: ‘Wat ik interessant vind is films die iets belichten wat wij wel in ons collectief geheugen hebben, maar dan op een andere manier; dat ze er een andere blik op bieden. Het is makkelijk om een oordeel te geven. Mensen zeggen wel eens dingen als: “Ik zou zo bij het verzet zijn gegaan”, maar Nederland had amper een verzet. Zowat het hele land collaboreerde. In plaats van met de vinger te wijzen is het interessant om te vragen waarom dat dan zo was. Dan krijg je meer grijstinten.’

Een ander aspect dat Maltha benadrukt is het educatieve: ‘Uit onderzoek blijkt dat leerlingen het meest oppikken van geschiedenis door films. Films zijn een manier om interesse op te wekken. Verschillende leraren grepen bijvoorbeeld het lespakket aan dat we met Süskind aanboden, om stukken geschiedenis te belichten. In dat geval ging het om de jodenjagers. Nederland deporteerde verhoudingsgewijs de meeste joden. Niet een feit waar je trots op moet zijn, maar wel een feit dat je aan de orde moet stellen. Je moet ook films maken over zaken waar je niet trots op bent, maar die ons wel gemaakt hebben tot wie we nu zijn.’

‘Ik was laatst in Auschwitz’, zegt Maltha aan het einde van het gesprek. ‘Daar zag ik op een muur staan: “Zij die hun geschiedenis niet kennen zullen haar herhalen”.’ Daarin ziet hij een goede reden om meer films over de Nederlandse geschiedenis te gaan maken. ‘Nova Zembla heeft laten zien dat mensen wel degelijk geïnteresseerd zijn in die geschiedenis. Als verhaal van wat mensen tegen een beer met Doutzen Kroes op de achtergrond is dat natuurlijk makkelijker dan een film over Indonesië. Maar het is heel goed dat het gemaakt wordt. Nu moeten we doorpakken en al die andere onderwerpen aangrijpen.’

Maltha twijfelt sterk over zijn vijf beste Nederlandse geschiedenisfilms. Niet in specifieke volgorde noemt hij uiteindelijk de volgende:

  1. Max Havelaar (1976) Regie: Fons Rademakers

‘Over Nederlands-Indië is slechts een handvol films gemaakt. Max Havelaar, de verfilming van het boek van Multatuli, steekt daar met kop en schouders bovenuit. Het is in zekere mate gedramatiseerd, maar het verhaal is genoeg gebaseerd op historische gebeurtenissen om het als historische film aan te merken.’

  1. Soldaat van Oranje (1977) Regie: Paul Verhoeven

Soldaat van Oranje is voor Maltha nog steeds de beste Nederlandse film over de Tweede Wereldoorlog. Hoewel voor een film als Soldaat van Oranje volgens hem niet echt plaats meer is in de Nederlandse film. ‘In die tijd kon je nog een held met een ongeschonden blazoen neerzetten. Dat is veranderd. Tegenwoordig zie je dat het bijna altijd gaat om hoe “gewone mensen” heldendaden kunnen verrichten, maar ook fouten maken. Dat neerzetten van een echte held zie je in Amerikaanse films nog wel, maar bij de Nederlandse film past dat toch minder.’

  1. Mariken van Nieumeghen (1974) Regie: Jos Stelling

Ook over de middeleeuwen in Nederland zijn niet al te veel films gemaakt. Uitzondering zijn twee films van Jos Stelling, De Vliegende Hollander en Mariken van Nieumeghen. ‘Van die twee valt Mariken het meeste op, niet alleen omdat de film tot vorig jaar de laatste film was die met de Nederlandse competitie in Cannes heeft gedraaid, maar het is een middeleeuws mirakelspel dat een goede indruk geeft van de Nederlandse middeleeuwen. Ik vind het bijzonder omdat je óf de film goed moet vinden of vreselijk, er is geen middenweg mogelijk, en omdat je deze film steeds weer opnieuw kan kijken en je er weer nieuwe dingen in kan ontdekken.’

  1. Karakter (1997) Regie: Mike van Diem

Karakter is een van de weinige Nederlandse Oscar-winnaars. ‘Het is strikt genomen geen geschiedenisfilm, want hij is niet op historische gebeurtenissen gebaseerd, maar toch geeft hij een heel goed beeld van de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. In die zin zou ik hem toch als historische film rekenen. Over Karakter heb ik wel eens gezegd dat hij de mooiste openingsscène heeft uit de hele Nederlandse film. Wat ook heel mooi in beeld is gebracht is de ontwikkeling van een vader-zoon-relatie.’

  1. Kenau (2014) Regie: Maarten Treurniet

Als laatste kiest Maltha dan toch voor een van zijn eigen films. Hij twijfelt nog over Süskind, maar kiest uiteindelijk de nieuwe film Kenau. Die is (op het moment van spreken) nog niet uit, merk ik op. ‘Nee, maar deze film focust als enige op een moment dat essentieel is geweest voor het ontstaan van het Nederland van nu. Geen enkele andere film heeft zich tot nu toe met dit onderwerp beziggehouden. We vieren nu het tweehonderdjarig bestaan van het koninkrijk, maar Nederland bestaat natuurlijk al langer. Rond het einde van de Tachtigjarige Oorlog werden de contouren zichtbaar van het Nederland dat we nu kennen, die periode is bepalend geweest voor wie we nu zijn.’