Er hadden stiekem Conservatieve Britten tussen de stemmers gezeten, zo ging het verhaal, Tory-parlementsleden zelfs. Maar de verkiezing van Jeremy Corbyn tot nieuwe leider van Labour, met bijna zestig procent van de stemmen, was vooral een boodschap van de doodgewone linkse kiezer: het moet anders. ‘De begrafenis van de Derde Weg’, zo omschrijft Cuperus, die er in Londen zelf bij was, de nieuwe koers op links.
Hier in Nederland haalde Corbyn vooral het nieuws om zijn denkbeelden over de grens. Brengt hij een Brexit dichterbij? Is hij als antizionist een verkapte antisemiet? ‘Maar die populariteit onder Britse jongeren’, zegt Cuperus, ‘dat heeft alles met authenticiteit te maken.’ En zo vergaat het de politieke vernieuwer eigenlijk altijd. ‘Wat je ziet is een hunkering in de samenleving naar iets nieuws, een groot onbehagen.’ De politicus die aan die onvrede een stem geeft, heeft de kiezer op zijn hand, aldus Cuperus. ‘De politiek vernieuwer’, zegt hij, ‘wordt een projectiescherm voor verlangens, gevoelens en gedachten van verweesde burgers.’
Als spreekbuis van die verlangens staat Corbyn niet alleen in Europa. ‘De rebellie van het populisme, die is er al veel langer. In Zuid-Europa, tegen globalisering en bezuinigingsdrift, in Noord-Europa tegen migratie, islam en Europese Unie.’
Maar net zo goed zou je, zeker op links, kunnen spreken van de terugkeer van het idealisme, stelt Cuperus: ‘Tegen het cynisme en de onmachtige passiviteit van de afgelopen decennia. Een opstand van het idealisme tegen TINA, tegen de idee van There Is No Alternative. Een afrekening met de veel te aangepaste en regeringsgeile centrum-linkse mainstream, met name de Europese sociaal-democratie.’ Wat zijn de eigenschappen van de vernieuwer die dat verhaal geloofwaardig kan vertellen? ‘Je verhaal moet kloppen met je plaatje’, zegt Cuperus. Dan blijven er voor die terugkeer van het linkse idealisme slechts twee soorten mensen over. ‘Je hebt oude linkse veteranen van het type Jeremy Corbyn of de Amerikaanse socialist Bernie Sanders, mannen die er dertig jaar lang dezelfde onaangedane politieke opvattingen op nahouden. En je hebt de nieuwe jonge generatie, die niet besmet is met de dolende zoektocht van links in de afgelopen decennia.’
Soms geliefd, soms verguisd, meestal allebei, maar opschudding veroorzaken, dat doen de vernieuwers in de top-vijf van Cuperus allemaal. Met zowaar een gedeelde plek voor twee Nederlanders. ‘Er is ook hier een grote afkeer van de gevestigde politiek en een grote hunkering naar meer authentieke, meer rechtvaardige, minder technocratische politiek. Mensen laten zich vijf jaar lang niet vertegenwoordigen. Tien jaar. Twintig jaar. Maar dan is het een keer genoeg. You can not fool the people all the time.’
- Tony Blair en de Derde Weg
Blairs toespraak na de Labour-verkiezingsoverwinning in 1997: ‘We will speak up for that decent, hard-working majority of the British people whose voice has been silent for too long in our political life.’
(We zullen ons laten horen voor de degelijke, hardwerkende meerderheid van de Britse bevolking die al veel te lang haar stem niet heeft kunnen laten horen.)
‘Je zou kunnen zeggen dat de mannen op wie de linkse opstand zich nu richt, de mannen van de Derde Weg – Tony Blair, Gerhard Schröder, Wim Kok – dat die mannen zelf destijds ook een soort van revolutionaire vernieuwers waren: vernieuwers van Oud Links (Old Labour), dat lange tijd totaal onverkiesbaar bleek, niet opgewassen tegen de moderne tijd. Veel critici van New Labour zijn totaal vergeten dat die sociaal-democratische moderniseringsbeweging een aanpassing uit paniek betrof. Labour onder Margaret Thatcher, de Duitse SPD onder Helmut Kohl, de PvdA en Lubbers: bijna twintig jaar lang kwam de sociaal-democratie er niet of nauwelijks aan te pas. Er leek “no alternative” te zijn voor neoliberaal en neoconservatief rechts.
En bovendien gaf de Derde Weg ook nog even het gevoel dat links eindelijk weer de leidende, optimistische kracht van de nieuwe wereld was. Ook ik, ik geef het besmuikt toe, was politiek verliefd op Tony Blair. Des te dieper is mijn huidige afkeer van de man, die er nu zijn hand niet voor omdraait om foute banken en foute regimes te adviseren.’
- Pim Fortuyn
Fortuyn in gesprek met Van Gogh in september 2001: ‘Als de islam zich kan verbinden met economische achterstelling, dan gaan we een buitengewoon slechte tijd tegemoet.’
Fortuyn als vernieuwer op links? ‘Ja. Je kunt veel van hem zeggen, maar feitelijk is het hele politieke spectrum in Nederland “gefortuyniseerd”. Hij heeft de cocon van de politieke correctheid, de besmuiktheid om te spreken over de schaduwzijden van de drie I’s – Immigratie, Integratie en Islam – definitief doorbroken. Dat blijft zijn blijvende verdienste, bij alle treurnis over zijn tragische dood.
Tot op de dag van vandaag zie je trouwens nog wel bij hoogopgeleide linkse mensen forse politiek correcte restanten. Je ziet Nederlandse feministes doodleuk de hoofddoek, of zelfs de boerka, verdedigen. Men is nog steeds liever pro-islam, dan dat men zich wil afgeven met ordinaire Wilders-standpunten. Dat Pim Fortuyn juist de progressieve Nederlandse post-jaren-zestigcultuur verdedigde tegen de orthodoxe islam is nog steeds niet door heel links Nederland begrepen.’
- Alexis Tsipras & Pablo Iglesias
Iglesias spreekt namens Podemos in het Europees Parlement in 2014: ‘Dit parlement moet de democratische legitimiteit uitdragen die ons hier heeft samengebracht, de stem van de burgers en niet die van de zakelijke elite.’
‘Spreekwoordelijke vernieuwers op links zijn momenteel natuurlijk de leiders van het Griekse Syriza en het Spaanse Podemos, Alexis Tsipras en Pablo Iglesias. Zij zijn ook nog eens sterk van elkaar afhankelijk. Als het slecht gaat met de een raakt de ander ook in moeilijkheden. Zo is de enorme voorsprong van Podemos in de Spaanse peilingen fors gedaald, toen Tsipras het steeds moeilijker kreeg met zijn eigen achterban tijdens de eurocrisis, en hij meer en meer gezien werd als marionet van de eurogroep in Athene, tegen zijn eigen programma in.
Maar als charismatische leiders die opkomen voor “hun volk” dat lijdt aan door Noord-Europa veroorzaakt bezuinigingsleed zijn zij toch zeer boeiende figuren. Beiden leiden geen klassieke, gevestigde partijen, maar bewegingen die van onderop zijn ontstaan. Qua verbinding met de achterban kunnen onze technocratische politici nog veel van deze “links-populistische leiders” leren.’
- Stav Shaffir
Shaffir in een vlammende kritiek op haar collega’s in het Israëlische parlement: ‘True Zionism is to be concerned for the weak. True Zionism is solidarity, not only in war but in the day-to-day.’
(Echt zionisme is zorg dragen voor de zwakkeren. Echt zionisme is solidariteit, niet alleen in tijden van oorlog, maar in het leven van alledag.)
‘Een voorbeeld van een moedige, wervelende jonge politica is Stav Shaffir, het jongste Kamerlid in de Knesset voor de Israëlische Arbeidspartij. Als activiste leidde zij al heel jong grote sociale protesten in Tel Aviv. Onlangs was ze in Nederland op bezoek. Ze gaf de BKB-lezing. Daarin riep ze, tegen de stroom in, jongeren op om – hoe saai en onveranderbaar en onneembaar deze ook lijkt – toch de gevestigde politiek te bestormen en zo de wereld te veranderen.
Wat missen we in Nederland types als Stav Shaffir, politiek opgewonden standjes! Myrthe Hilkens, het gesneuvelde PvdA-Kamerlid, komt er een beetje bij in de buurt, maar die sneuvelde dan weer wel.’
- Jesse Klaver of Ron Meyer
Klaver bij De wereld draait door: ‘Er is iets wat alle klassieke machtspartijen delen: drie doelstellingen. Meer economische groei, meer markt en meer overheid. Wil je tot andere besluiten komen, dan zul je dat denken moeten loslaten. Economische groei is geen heilig doel.’
‘Waar blijft de Corbyn, Tsipras of Iglesias van Nederland? Dat is een goede vraag. In de categorie oud-linkse politieke veteranen denk ik dan aan iemand als Adri Duivesteijn, die toch een soort van dissidente rebel in de PvdA is. Bij de PvdA loopt ook best slim jong talent rond, maar het is allemaal zo braaf en genuanceerd. Aangepast.
Wat jong links elan betreft, heb ik mijn hoop gevestigd op de (relatief) jonge honden Jesse Klaver van GroenLinks en Ron Meyer van de SP. Die laatste is beoogd opvolger van nota bene Jan Marijnissen als nieuwe partijvoorzitter.
Klaver en Meyer hebben allebei een grote gunfactor bij de media, sluiten aan bij een oorverdovend verlangen naar andere vormen en manieren van politiek. Jesse moet oppassen niet al te getruct te worden, met foute Obama-maniertjes en iets te grote woorden over dat-ie Nederland en de wereld wil veranderen. Dat mag wel een tikje nuchterder. Ron Meijer moet er als FNV-activist voor zorgen dat de SP een gewone-mensenpartij blijft, want ook bij de SP vind ik de stem van de academische professionals steeds dominanter aanwezig. Maar beiden zijn veelbelovende jonge politieke leiders.
Beeld: Jeremy Corbyn geeft een speech in Liverpool, augustus 2015. Foto YouTube.