Intelligent, ontregelend, scherp en fascinerend, zo karakteriseerden critici de nieuwe voorstelling van Micha Wertheim. Dat is allemaal waar, en toch liet Micha Wertheim Voor Alle Duidelijkheid mij wat onbevredigd achter. Daarmee stuit je als criticus op een probleem. De voorstellingen van Wertheim zitten zo perfect in elkaar dat je er moeilijk kritiek op kunt hebben. Wertheim is zijn critici altijd een stap voor door elk intelligent commentaar al bij voorbaat onderuit te halen.
In Voor Alle Duidelijkheid doet Wertheim dat op vernuftige wijze. Hij speelt op een bijna kaal toneel, met halverwege een muur die het speelvlak verkleint. In de eerste helft verwondert hij zich om naïeve Twitter-woede over racistische uitspraken van vvd-politici en frauderende bankiers (niets nieuws, toch?), terwijl hij tegelijkertijd de wanhoop beschrijft die hem overvalt wanneer onschuldige gesprekjes over het weer hem aan klimaatverandering doen denken.
In de tweede helft neemt de voorstelling volgens vertrouwd Wertheim-patroon een onverwachte wending. Wertheim verkondigt hier doodleuk dat hij absoluut geen ‘geëngageerd’ programma heeft willen maken. Als je zo’n belangrijke boodschap hebt als theatermaker, waarom zou je die dan verstoppen in een voorstelling die een beperkt publiek bereikt? Is dat niet immoreel? Wertheim vergelijkt het op komische wijze met een arts die de uitslag van een kankeronderzoek verstopt in een liedjesprogramma.
Het is natuurlijk precies dit metacommentaar waarmee Wertheim zijn betrokkenheid bij de wereld en het theater toont. Hij zet er ook zijn eigen voorstelling mee in een nieuw, verrassend licht. Wertheim onthult dat zijn kennis van de wereld zijn engagement in de weg zit. Hoe meer hij te weten komt over klimaatverandering, hoe moedelozer het hem maakt, en hoe meer hij het idee krijgt dat wij als mensheid een doodlopende weg zijn ingeslagen. Wertheim verbeeldt dit gegeven door een paar keer letterlijk tegen zijn toneelmuur op te lopen. In een aantal even ontroerende als grappige anekdotes over zijn kinderen contrasteert Wertheim vervolgens zijn eigen ongelukkige bewustzijn met de naïeve kinderblik. Daarmee speelt hij het conflict uit tussen zijn verlangen naar onwetendheid en de wetenschap dat dat mogelijk noch wenselijk is.
Wertheim pakt ook zijn critici aan door te verkondigen dat ‘de vijfde ster’ steevast wordt toegekend voor ‘engagement’ en dat dat ook nu wel zal gebeuren, hoezeer hij ook probeert om niet-geëngageerd te zijn. En ja hoor, Wertheim kreeg de ene na de andere vijfsterrenrecensie. Zo dwingt Wertheim zijn critici de logica van zijn voorstelling volledig te accepteren. Misschien is dat wat ik onbevredigend vind aan de nieuwe Wertheim: dat de voorstelling zo goed klopt dat het op den duur verstikkend werkt. Dat Wertheim, juist door zijn eigen symboliek voortdurend uit te leggen, ook de theatrale verbeeldingskracht een beetje doodt. Dat hij een veel te lange voorstelling maakt, zich daar bewust van is, en dat gegeven vervolgens gebruikt om zijn publiek te ontregelen. Dat Wertheim ons uiteindelijk nét te weinig deelgenoot maakt van zijn kwetsbaarheid, zijn woede (al heeft hij zich voorgenomen niet meer kwaad te zijn) en zijn onmacht om de schoonheid te blijven zien in een afbrokkelende wereld.
Micha Wertheim, Micha Wertheim Voor Alle Duidelijkheid, tournee t/m 29 juni