‘Hé Europese Unie’, zei president Recep Tayyip Erdogan in een speech in het Turkse parlement in Ankara een week geleden. ‘Als jullie proberen onze operatie een invasie te noemen, dan is het simpel: dan openen we onze grenzen en sturen we 3,6 miljoen vluchtelingen jullie kant op.’ Na de kritiek van de Europese Unie op de Turkse inval in het noorden van Syrië, dreigde de Turkse president direct met een ‘tweede front’; hij zou de ‘poorten openzetten’ voor de miljoenen Syrische vluchtelingen in Turkije als Brussel zijn kritiek niet terugnam. Vluchtelingen als kogels richting Europa.
Europese politici riepen direct zich niet te laten chanteren, maar feit is dat het een angstbeeld is voor Europese leiders dat Erdogan zijn dreigement gaat waarmaken. Sinds de Turkijedeal die in maart 2016 is gesloten tussen Turkije en de EU – waarbij Turkije vluchtelingen uit Griekenland terug zou nemen en Brussel Ankara daarvoor zes miljard euro betaalde – daalde het aantal vluchtelingen dat op de Griekse eilanden aankwam drastisch. De deal maakte daarmee een einde aan het grote aantal Syrische vluchtelingen dat naar Europa kwam.
Wellicht heeft Erdogan de laatste maanden de poort al op een kiertje gezet, of hij heeft er minder controle over dan hij suggereert. Want deze zomer veranderde dat. In augustus dit jaar kwamen meer vluchtelingen, vooral Afghanen, aan dan in dezelfde periode in de drie jaar daarvoor – bijna tienduizend mensen (nog steeds een fractie van de bijna 108.000 in diezelfde maand in 2015). In september was dit aantal opgelopen naar meer dan twaalfduizend mensen. Griekenland kon het aantal asielverzoeken al niet aan, nu zijn de vluchtelingenkampen nog voller en de omstandigheden nog slechter.
Het punt is: zolang de EU niet zelf de regie neemt en een eigen asiel- en migratiesysteem opzet, zal ze chantabel blijven. Niet alleen Turkije gebruikt namelijk vluchtelingen om Europa onder druk te zetten. Ook andere landen rondom de Middellandse Zee zoals Marokko, Tunesië en Libië weten intussen het migratiespel te spelen: de poort gaat op een kier, het aantal migranten en vluchtelingen op de Europese kust neemt toe, en in ruil voor geld, diplomatieke steun, handelsovereenkomsten, het wegkijken bij mensenrechtenschendingen – of een invasie – gaat de poort weer dicht.